Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Quyidagi tayanch so„zlarga ta‟rif bering 
Bank 
Bankning funksiyalari 
Ssuda 
Kredit munosabatlari 
Bo‗sh pul mablag‗lar 
Jalb qilingan mablag‗lar 
Mablag‗larning kapitalga 
aylanishi 
Bank ishtiroki 
Kredit berish 
Kredit olish 
Xorijiy banklar 
Universal banklar 
To‗lovlarda vositachilik 
Bank muassislari 
Lombardlar 
Markaziy bank 
Tijorat banki 
Maxsus kredit institutlari 
Investitsion banklar 
Mikrokredit tashkilotlar 
Nobank tashkilotlar 
Investitsion fondlar 
Aksionerlik banki 
Bank paychilari 
Bank tizimi 
O„z bilimini tekshirish bo„yicha savollar 
 
- Bankning mohiyatini tushuntiring? 
- Banklar qanday funksiyalarni bajaradi? 
- Markaziy bankning asosiy bosh maqsadi nima? 
- Tijorat banklarining vazifalari va funksiyalarini tushuntirib be-
ring? 
- Markaziy bank qaysi funksiyalarni bajaradi? 
- Mikrokredit tashkilotlarining mohiyati va zarurligi, funksiyalari? 
- O‗zbekiston Respublikasi bank tizimi to‗g‗risida nimalarni bi-
lasiz?
69
Investitsiya 
faoliyati 
banklar 
ixtisoslashuvining 
muhim 
yo‗nalishidir. Investitsiya banklari uzoq muddatli ssuda kapitalini 
safarbar etib, obligatsiyalar yoki qarzga olingan majburiyatlarning 
boshqa turlarini chiqarish va joylashtirish yo‗li bilan mazkur kapitalni 
ishlab turgan subyektlar davlatga qarzga beradilar. Investitsiya 
banklarining klassik tipi AQShga mosdir. Bu mamlakatning 
qonunchiligi tijorat banklariga investitsiya faoliyati bilan shug‗ullanishni 
taqiqlab qo‗ygan (davlat va munitsipial obligatsiyalar bilan bo‗ladigan 
operatsiyalar bundan mustasno). Hozirgi vaqtda AQShda qariyb 700 ta 
investitsiya banki ishlab turibdi. 
Moliyaviy kompaniyalar ham moliya-kredit muassasalarining bir 
turidir. Bu muassasalar ayrim tarmoqlarni kreditlash yoki kreditlarning 
ayrim turlarini berishga ixtisoslashgan. Bularga iste‘mol, investitsiya 
kreditlari va boshqalarni kiritish mumkin. Bular AQSh, Kanada va 
Buyuk Britaniyada keng tarqalgan. 
Moliyaviy kompaniyalarni 3 turga bo‗lish mumkin: 
 iste‘mol kreditini beruvchilar; 
 tijorat krediti tizimiga xizmat qiluvchilar; 
 yakka qarz oluvchilarga mayda ssuda beruvchilar. 
Iste‘mol krediti beruvchi moliyaviy kompaniyalar kreditni 
bevosita iste‘molchilarga bermasdan, balki ularning majburiyatlarini 
chakana savdogarlar va dillerlardan, odatda 7-10 %li chegirma bilan 
sotib oladilar. Moliyaviy kompaniyalar undirayotgan stavkalar oddiy 
bank ssudalari stavkalariga nisbatan yuqoridir. 
Tovarlarni kreditga sotishga ixtisoslashgan moliyaviy kompaniya-
larning yuridik maqomi ularga aholidan depozitlarni qabul qilib olishga 
imkoniyat beradi. Lekin xuddi ana shu maqom ularni «bank 
kompaniyalari» deb atalish huquqidan mahrum etgan. Bu esa ularni 
banklar ihtiyoridagi xuddi o‗sha shartlar asosida mablag‗larni jalb etish 
imkoniyatidan mahrum qiladi va bular banklar bilan raqobatga 
kirishishga majbur bo‗lib, kreditorlarga yana ham yuqoriroq foiz 
stavkalarini taklif etadilar. 
Moliyaviy kompaniyalar resurslarining asosiy manbai 3 va 6 oylik 
muddatli depozitlardir. Ular sanoat va savdo firmalari, ayrim moliya 

---

70
muassasalari va ozroq aholi pul mablag‗larini yig‗adilar va bankdagiga 
qaraganda yanada yuqoriroq foiz to‗laydilar. 
Qurilish jamiyatlari deb atalmish kredit, qurilish kooperativlari 
alohida mavqeni egallaydi. Bular kapitalini o‗z a‘zolarining jamg‗arma 
omonatlari evaziga shakllantiradilar va shu a‘zolarga ipoteka krediti 
beradilar. Bu muassasalar kredit shirkatlari bilan birgalikda ishlaydilar 
va shaxsiy uylar qurilishini moliyalashtiradilar. 
Kredit muassasalarining boshqa ko‗pgina turlari (pensiya fondlari, 
ishonchli pay fondlari, ixtisoslashgan moliya muassasalari va shu 
kabilar) banklarning ayrim operatsiyalarini ado etadilar. Lekin ular 
o‗zlarini bank deb atashlariga huquqlari yo‗q hamda banklar bilan ham 
o‗zaro raqobat maydoniga tushishga majburdirlar.