Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

TIJORAT 
BANKLARINING 
LIZING 
OPERATSIYALARI……............................................................................ 
511 
1-§. Lizing operatsiyalari va uning asosiy elementlari……………………... 511 
2-§. Lizingning turlari…………………………………………………........ 517 
3-§.
Lizing qiymati va uni hisoblash usullari………………………………. 521 
4-§. Lizing operatsiyalari bilan bog‗liq risklari va ularni boshqarishning 
ahamiyati…………………………………………………………………… 
524 
11
banklarining valyuta va qimmatli qog‗ozlar bilan operatsiyalari, 
daromadlari va xarajatlari, ularning foydasi kabi mavzular o‗z ifodasini 
topgan, shuningdek, tijorat banklari tomonidan kreditlashni tashkil etish, 
aylanma aktivlar, mijozlarning kreditga layoqatliligini aniqlashda 
qo‗llaniladigan moliyaviy koeffitsiyentlar, qisqa muddatli kreditlash 
asoslari, alohida kredit turlari va ularni qo‗llash imkoniyatlari, banklar 
tomonidan berilgan kreditlarning ta‘minlanganligi, ta‘minlanganlik 
turlari, iqtisodiyot tarmoqlarini kreditlash xususiyatlari bayon qilingan. 
Kredit munosabatlarining asosi bo‗lgan kredit shartnoma, uning 
bajarilishi, tijorat banklarining lizing, faktoring, forfeyting operatsiyalari 
ko‗rib chiqilgan. 
Darslikda shu kun iqtisodiyotining dolzarb sohasi bo‗lgan kichik 
biznes va tadbirkorlik faoliyatini kreditlash asoslari, tijorat banklarining 
likvidligi va to‗lovga layoqatligi, bankning likvidligiga ta‘sir qiluvchi 
omillar kabi masalalar ham keng yoritilgan. Bu bo‗limda yana tijorat 
banklarining qimmatli qog‗ozlar bilan operatsiyalari, banklarning foiz 
siyosati, bank risklari va ularni boshqarish masalalari, banklarning yangi 
innovatsion texnologiyalari va xizmatlari bilan bog‗liq mavzular 
yoritilgan. 
Mazkur ―Bank ishi‖ darsligi bir necha bor o‗quv qo‗llanma sifatida 
nashr etilgan va unda mahalliy iqtisodiyot va banklari faoliyatining 
bayon qilinishi bilan birgalikda xorijiy banklar amaliyoti, ularning 
xususiyatli va farqli tomonlari ham ko‗rib o‗tilgan, bank amaliyotida 
mavjud ba‘zi muammolar to‗g‗risida ham fikr yuritilgan. Kitobda har bir 
mavzuning oxirida talabalar bilimini mustahkamlash uchun ―tayanch 
so‗zlar‖ va o‗z bilimini tekshirish bo‗yicha savollar tavsiya qilingan. 
Qo‗yilgan savollarga to‗liq javob bera olish imkoniyatidan tashqari, 
talabalarga ba‘zi mavzular bo‗yicha yoki unda qo‗yilgan muammolar 
bo‗yicha o‗z mustaqil fikrini bayon qilishga imkon beruvchi esselar, 
yozma xulosalar va boshqalar yozish vazifasi yuklatiladi. 
«Bank ishi» fani to‗liq hajmda Davlat ta‘lim standartining «Bank 
ishi» ta‘lim yo‗nalishida o‗qitiladi. Bu fan o‗quv jarayonining VI, VII, 
VIII semestrlarida o‗rganiladi. O‗qish jarayoni ma‘ruza, amaliy 
darslardan tashqari ish o‗yinlari, aniq masalalar yechish, amaliy holat va 
masalalarni muhokama qilishni o‗z ichiga oladi. 
Mazkur fan bo‗yicha kelgusida talabalar bitiruv malakaviy 
amaliyotini o‗taydi va kurs ishi, fanni o‗rganishning oxirida bitiruv 
malakaviy ishlarini tayyorlaydilar. 

---

10
banklar bo‗sh turgan pul mablag‗larini yig‗ish, ularni saqlash, pul zarur 
bo‗lgan subyektlarga vaqtinchalik qaytib berish va to‗lovlilik sharti bilan 
mablag‗larni berib turishi kabi operatsiyalarni bajarganlar. Hozirgi kun-
da ham bank faoliyati ko‗lami, mijozlari va operatsiya turlari ko‗paygan 
bo‗lsada, aynan bankka tegishli bo‗lgan yuqoridagi xususiyatlar saqlanib 
qolgan, bu funksiyalar yanada mustahkamlanmoqda. 
Bank ishi faniga ilmiy-amaliy taraqqiyotni o‗zida mujassamlashtir-
uvchi fan sifatida qarash mumkin. Hozirgi kundagi banklar oldingi 
banklardan ko‗ra, ilg‗or, yangi shakllarda va yangi texnologiyalar aso-
sida iqtisodiyotning talablariga mos keluvchi operatsiyalar qo‗llash or-
qali faoliyat olib bormoqda. Bu, o‗z navbatida, fanni o‗qitishda uning 
mazmunini boyitish,unda banklar faoliyatining yangi usul va uslublarini 
ifodalashni zarurat qilib qo‗yadi. 
Jahon amaliyotida banklar mijozlarga 300 dan ortiq turli xil 
operatsiyalarni tavsiya qiladilar. 
O‗zbekiston Respublikasida ham bank tizimini erkinlashtirish va 
isloh qilish amalga oshirilayotganda, shu bosqichda asosiy maqsad – 
banklarimiz 
faoliyatini 
xalqaro 
bank 
amaliyoti 
andozalariga 
yaqinlashtirishdan, banklarning kapitalini ko‗paytirgan holda, ularni 
xususiylashtirish, banklar faoliyatida yangi zamonaviy texnologiyalar 
qo‗llash va, umuman, banklar faoliyatining samaradorligi orqali 
iqtisodiyotning samaradorligi va barqarorligiga erishishdan iborat. 
Mazkur «Bank ishi» darsligi banklar faoliyatining turli jihatlarini 
o‗zida mujassamlashtirgan. 
Darslikda dastavval «Pul, kredit va banklar» nazariy fanining oxirgi 
bo‗limlarida ko‗rib o‗tilgan bank tizimi va uning bo‗g‗inlari Markaziy 
bank va tijorat banklari faoliyatini tashkil qilishning huquqiy asoslari, 
banklarning faoliyat ko‗rsatishiga bo‗lgan talablar, ularning faoliyatiga 
ruxsat berish va litsenziyani bekor qilish, tijorat banklarining asosiy 
maqsad, vazifalari va funksiyalari bilan bog‗liq savollar, tijorat banklari 
faoliyatining Markaziy bank tomonidan muvofiqlashtirilishi bilan 
bog‗liq mavzular yoritilgan. Banklar faoliyatini tashkil qilish va olib 
borish to‗g‗risidagi qonunlar va boshqa me‘yoriy hujjatlarga izoh 
berilgan. 
Darslikda, shuningdek, tijorat banklari faoliyatining iqtisodiy 
asoslari – banklarning passiv va aktiv operatsiyalari, tijorat banklari 
resurslarini tashkil qilish, ularning tarkibi va manbalari, bank kapitali, 
uning tarkibi, tijorat banklarining jalb qilingan mablag‗lari, tijorat 
banklarining aktivlari va ularning sifat darajasi tahlili, tijorat 
7
XVIII BOB. TIJORAT BANKLARINING YANGI XIZMAT