Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

8-§. Eksport-import operatsiyalari bo„yicha valyuta nazorati 
 
Valyuta nazoratining asosiy maqsadi eksport bo‗yicha valyuta 
tushumining o‗z vaqtida eksport qiluvchi tashkilot hisob raqamiga 
tushishini ta‘minlash va import mahsulotlari uchun o‗tkazilayotgan val-
yuta mablag‗larining to‗planishi, haqiqatda respublika hududida kelib 
tushgan mahsulot narxiga muvofiqligi, shuningdek, belgilangan tartibda 
ko‗zda tutilgan hollarda, valyuta tushumidan majburiy sotuvni amalga 
oshirishdan iborat. 
O‗zbekiston Respublikasi qonunchiligiga binoan, O‗zbekiston 
Respublikasi Markaziy banki, Moliya vazirligi va Davlat Soliq 
qo‗mitalari valyutani nazorat qiluvchi organlar hisoblanadi. Tijorat 
banklari valyuta nazoratining agentlari hisoblanadi. Korxona va tash-
kilotlarning mulkchilik shaklidan qat‘i nazar tuzgan eksport shartnoma-
lari, ularning valyuta hisob raqami ochilgan vakolatli banki orqali o‗tishi 
lozim. 
Amaldagi qonunchilikka asosan, ro‗yxatga olinishi lozim bo‗lgan 
eksport shartnomalar Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligida ro‗yxatdan 
o‗tkazilgandan keyin bankda ro‗yxatga olinadi. 
Eksport shartnomasining summasi qat‘iy valyutada belgilanishi lo-
zim. 
Eksport operatsiyalarini amalga oshirishni rejalashtirayotgan 
tashkilot belgilangan shaklda ariza, shartnoma taqdim etadi. Xizmat 
ko‗rsatayotgan bank ikki ish kuni mobaynida shartnomani ko‗rib chiqib, 
imzolab, shartnoma va uning nusxasining har bir varag‗ini bank muhri 
bilan tasdiqlaydi, so‗ngra eksport shartnomaga identifikatsiya nomeri 
o‗zlashtirib belgilangan shaklda ma‘lumotnoma beriladi. Shartnomaning 
bir nusxasi eksportyor tashkilotga berilali, ikkinchi nusxasi ish yig‗ma 
jildiga tikiladi. 
Eksport shartnomalari «ko‗zda tutilgan holatlar» 95497 - hisob 
varag‗i shartnoma ro‗yxatga olingan sanasiga spot kursi bo‗yicha 
hisoblanib, so‗mda hisobga olinadi. Eksport shartnomasining summasi 
95497 – hisob varag‗i bo‗yicha debetlanadi. 

---

202
Bulardan tashqari, qarz oluvchi ishlab chiqarish quvvatlarini 
o‗zlashtirilishining bugungi davrga mo‗ljallangan ishlarining majmuaviy 
jadvalini va kreditdan foydalanish hamda uning muddatining hisob-
kitobini taqdim etmog‗i lozim. Kerakli paytlarda bank qo‗shimcha 
ma‘lumotlar olish imkoniyatiga, kredit berilishida, kreditning 
kafolatlanganligiga, ilgari berilgan kreditlar bo‗yicha qarzdorlik 
yo‗qligiga alohida ahamiyat beriladi. Vakolatli bank har bir kredit 
bo‗yicha kredit paketini tashkil etadi va bu paketda kredit shartnomasi 
va tegishli boshqa hujjatlar saqlanadi. Ssuda hisob varaqlarini ochish 
bank farmoyishiga asosan olib boradi va unda har bir hisob varaqni 
yuritish tartibi beligilanadi. Chet el valyutasidagi kreditlarni to‗lash, kre-
dit bo‗yicha qazrlar qarzdorning topshirig‗i bilan uning talab qilib 
olinguncha saqlanadigan chet el valyutasidagi depozit hisob varag‗idan 
to‗lanadi. Birinchi navbatda, kreditdan foydalanganligi uchun foiz sum-
masi undiriladi. Bu yerda alohida aytib o‗tish lozimki, ko‗zda tutilgan 
hollarda ichki valyuta bozorini so‗mdagi mablag‗larni konvertirlash 
yo‗li bilan qarzni uzishga ruxsat etiladi, kredit shartnomasida kelishilgan 
muddatda 
kredit 
qaytarilmasa, 
uning 
muddati 
kechiktirilgan
hisob-lanadi. Ammo fors-major hollarda bank o‗z ixtiyoriga ko‗ra,
kredit shartnomasining amal qilish muddatini uzaytirishi mumkin. 
Qarzdor kreditni o‗z vaqtida to‗lamasa, bank to‗lanmagan kredit
summasini qarzdorning joriy valyutadagi hisob varag‗idan belgilangan 
tartibda hisobdan chiqarish huquqiga ega. Agar qarzdorning
hisob varag‗ida mablag‗lar yetishmasa yoki mavjud bo‗lmasa,
kredit summasi kafolat beruvchining chet el valyutasidagi hisob 
varag‗idan hisobdan chiqariladi.
Vakolatli banklar kreditlar bo‗yicha nazoratni olib borishadi, ya‘ni 
kredit shartnomasida belgilangan shartlarning bajarilishi, chet el val-
yutasida berilgan kreditlardan aniq maqsadda va o‗z vaqtida foyda-
langanligi, ularning ta‘minlanganligi, qarzdorning asosiy qarzni o‗z vaq-
tida va to‗liq to‗lashi, majburiyat uchun foizlar va vositachilik haqi 
to‗lanishini nazorat qiladilar. 
Vakolatli banklar joylarda tekshiruvlar o‗tkazish orqali berilgan 
kredit hisobidan sotib olingan uskunalarni qarzdorlar tomonidan bel-
gilangan muddatda ishga tushirilishini nazorat qiladilar. Vakolatli 
banklar mijoz o‗z majburiyatlarini bajarmagan hollarda jazo choralarini 
qo‗llashlari mumkin. 
Agar bu hol muntazam davom etsa, bank bergan barcha kreditlarini 
muddatidan oldin to‗lashni talab qilishi mumkin. Bu borada vakolatli 
199
Apsayd – almashinuv kursining strayk bahoga nisbatan o‗sishi, 
daunsayd-strayk bahoga nisbatan pasayishi.