Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki
Download 5.53 Mb. Pdf ko'rish
|
bank ishi (2) (1) (1)
Kredit ta‟minotini tekshirish
Berilgan ssuda bo„yicha qarzdor majburiyati. 520 2. Shu sanada garovga qo‗yilgan boyliklar qiymati. 700 3. Realizatsiyadagi yo‗qotishlar riskini hisobga olib o‗rnatilgan bank marjasi. 30 % 4. Garovning real qiymati 700-(30% 700 dan)-490 5. Ta‘minotning ortiqchaligi (+) kamomadi (-). 490-520--30 343 va mulkning ijaraga berilishi haqida garovga oluvchini ogohlantirishi lozim. Garov predmetining o‗z egasida qolishi quyidagi hollarda yuz beradi: - oborotdagi tovarlar garovga qo‗yilganda; - ko‗chmas mulk garovga qo‗yilganda. Oborotdagi tovarlarni garovga qo‗yish garov vaqti kelganda, garov beruvchi o‗z oborotidagi tovarlarining hammasini yoki qisman sotib, o‗z qarzining summasini yoki undan ko‗pini qaytarishi tushuniladi. Bunda garovga qo‗yuvchi shaxs o‗z tovar mahsulotlarining hisob-kitobini va to‗g‗ri saqlanishini ta‘minlashi shart. Oborotdagi tovarlarni garovga qo‗yishdan asosan savdo va ta‘minot tashkilotlarida ko‗proq foydalaniladi. Ko‗chmas mulk garovi (ipoteka) - korxona, tashkilot, bino, inshoot va qurilmalarni, yerdan foydalanish huquqlarini garovga qo‗yish tushuniladi. O‗z kreditlarini bino, inshoot va qurilma uskunalarni garovga olgan asosda berishlarida, banklar nafaqat ularning qanchalik tez sotilishini, balki kredit oluvchining foyda olish darajasini, ularning kreditni qaytarish sharoiti va muhitini ham hisobga olishlari lozim. Bank, garov predmetini ushlab turuvchi subyekt sifatida, garovga qo‗yilgan mulkning hujjatlari asosida uning haqiqiyligini, holatini va uni saqlanayotgan muhitini tekshirishga haqlidir. Agar garov predmeti garov beruvchi tomonidan sarflangan yoki ishlatilgan bo‗lsa, unda garovga beruvchi shaxs ushbu mulkni qayta tiklashi yoki boshqa mulk bilan qoplashi lozim, aks holda bank-garov mulkini ushlab turuvchi subyekt sifatida berilgan kreditni o‗z muddatidan oldin talab qilishga haqli hisoblanadi. Garovga qo‗yishning ikkinchi shakli - garovga qo‗yilgan mulkni o‗z egasida emas, balki uni ushlab turuvchi shaxsda qolishi hisoblanadi. Bu tur boshqachasiga «zaklad» deb ham yuritiladi va bank amaliyotida qulay garov turi bo‗lib, unda ko‗chmas mulk bo‗lmagan mulk garovga qo‗yiladi. Buning sababi shundaki, pul garov oluvchi (bank)ga berilishi lozim. Ushbu shakl bank faoliyatida keng qo‗llanilib, asosan garovga qo‗yilgan mulk ko‗chmas mulk bo‗lib hisoblanmasa garov bankda bo‗lishi kreditning ta‘minlanishi tayinligini ko‗rsatishi mumkin. Bunday garov shakli quyidagi turlarda bo‗lishi mumkin: - mustahkam (ishonarli) garov; - xuquqiy garov. 344 Mustahkam (ishonarli) garov klassik jihatdan, tovar va boshqa mulkni kredit tashkiloti omborida yoki qarz oluvchi omborida bank nazorati ostida saqlanishi tushuniladi. Zakladga olingan qimmatbaho buyumlar o‗z navbatida quyidagi talablapga javob berishi lozim: tez sotiladigan, sug‗urtalash oson bo‗lgan, bank nazorati ostida uzoq muddat saqlanishi mumkin bo‗lishi lozim. Albatta, ushbu mulklarni bank tomonidan nazorati turli xil qiyinchiliklarga va xarajatlarga olib keladi. G‗arb mamlakatlarida ushbu xizmatlarni ombor tashkilotlari banklar uchun (xizmat) ko‗rsatadi. U mulk va uning saqlanish bo‗yicha to‗laqonli nazorat olib borishi, undan tashqari bergan kreditining qaytishi imkoniyatlariga to‗laroq ishonch hosil qilish mumkin. Bu garov turi 2 xil shaklda, ya‘ni qattiq garov va huquq garovi shaklida bo‗lishi mumkin. Qattiq garov garovning klassik turi bo‗lib, u tovar yoki boshqa mulkni bankka berishni va bank omborxonasida yoki qarz oluvchining omborida, lekin bank qulfi va qorovuli bilan qo‗riqlab saqlanishi lozim. Garov yoki zaklad sifatida qabul qilinadigan qiymatlik talablarga javob beradigan - tez sotiladigan, uzoq saqlanadigan, o‗z sifatini yo‗qotmaydigan, sug‗urtalanadigan bo‗lishi va bank nazorati ostida bo‗lishi lozim. Zaklad qabul qilish va uni saqlash bank uchun xarajat talab qiluvchi, uning faoliyatiga to‗g‗ri kelmaydigan holat bo‗lganligi uchun u qiyinchiliklar tug‗dirishi mumkin. Ba‘zi xorijiy davlatda bank uchun bu funksiyani maxsus tashkilotlar – omborchi kompaniyalar bajaradi. Bunda faqatgina ombor hujjatlarining bo‗lishi talab etiladi va omborchi kompaniyalar tomonidan yozib berilgan bu hujjat kreditning ta‘minlanganligi hisoblanadi. Bu hujjat asosida bank o‗z kreditlarining ta‘minlanganligini nazorat qiladi va ssudalar qaytarilmaganda ushbu hujjat orqali bank mulkni omborxonadan olib, sotib, o‗z kreditlarini qoplashi mumkin. Bank uchun qulay bo‗lgan mustahkam (ishonchli) garov bo‗lib tovar va turli transport hujjatlari hisoblanadi, shu bilan bir qatorda, qimmat- baho buyumlar va qimmatli qog‗ozlar ham mustahkam garov sifatida qabul qilinishi mumkin. Birinchidan , ular garov beruvchi tomonidan kreditni ta‘minlash maqsadida bankka beriladi, chunki ular hech qanday ortiqcha xarajatlarni talab etmaydi. Ikkinchidan, ular yuqori likvidligi, tez sotiluvchanligi bilan ajralib turadi. Bu esa bankka katta ahamiyat kasb etadi. Huquq garovi hozirda O‗zbekiston uchun yangi bo‗lgan garov shakli hisoblanadi. Garov sifatida turli mulkka huquqiy jihatdan 345 egalik qilish (mualliflik huquqlari, tovar belgilari, nou-xau, patent) hujjatlari bo‗lishi mumkin. Bunda faqatgina garovga qo‗yilayotgan mulkka egalik qiluvchi shaxsgina garov beruvchi shaxs bo‗lishi mumkin. Ijaraga olingan yoki egasi boshqa bo‗lgan mulklar o‗z egasining ruxsatisiz garov obyekti bo‗lishi mumkin emas. Garov predmetining bankda saqlanishini ta‘minlash bilan bir qatorda banklar yana boshqa majburiyatlarni ham bajarishlariga to‗g‗ri keladi. Masalan, garov mulkini ushlab turuvchi subyekt (bank) shartnomada ko‗rsatilgan bo‗lsa, garov beruvchi manfaatlariga mos kelgan holda mulkning hisob-kitobini olib borishi, majburiyatlar bajarilgandan so‗ng garov beruvchiga mulkning qaytarilishini ta‘minlashi lozim. Garov predmeti kimda bo‗lishidan qat‘i, nazar, garov mulkini beruvchi yoki uni oluvchi subyekt mulkni turli xil tabiiy ofatlardan sug‗urtalashi lozim. Nafaqat tabiiy ofatlardan, balki mulkning o‗g‗irlanishi yoki davlat organlari tomonidan garov mulkini beruvchi subyektning iqtisodiy faoliyatini to‗xtatib qo‗yilishidan ham sug‗urtalanishi lozim. Mulkka zarar yetkazganda, bank garov mulkini ushlab turuvchi subyekt sifatida sug‗urta qoplamasini o‗z krediti hisobiga olishga haqlidir. Garov predmeti har qanday hollarda ham sug‗urta qilish mulkni beruvchi shaxs tomonidan amalga oshiriladi. Garov shartnomasi yozma hujjat tarzida amalga oshirilishi lozim. Bu hujjatda garov predmetining shaklini, majburiyat shartlarini, majburiyat muddatini, mulkning hajmi va qiymatini, garov subyektlarining majburiyatlarini va garov shartlari bajarilmaganda nizolarni hal etish masalalari aks ettirilishi lozim. Garov shartnomasida, shular bilan birga, ikkala tarafning nomlari va manzillari garovga qo‗yilgan mulkning qayerda joylashgani ko‗rsatilishi lozim. Agar yuqoridagi ko‗rsatmalar, ko‗rsatilmasa garov shartnomasi haqiqiy hujjat hisoblanmaydi. Garov shartnomasi tuzilgan vaqtdan boshlab garov huquqi paydo bo‗ladi va garov mulkiga nisbatan garov huquqi ushbu mulk garovga berilgan vaqqtdan boshlanadi. (O‗z.Res. F.K. 270-s.). Mulkning qanday shaklda bo‗lishidan qat‘i nazar, davlatning garov mulki ro‗yxatdan o‗tishi majburiy belgilangan. Ya‘ni garov shartnomasi tuzilib, unga qo‗l qo‗yilgandan va notarial tasdiqlagandan so‗ng, 368 Kredit summasi. Kredit shartnomasida kreditning summasi mijozning garovga qo‗ygan mulkining 120 foizi miqdorida yoki kafolatlangan summa miqdorida belgilanib ko‗rsatiladi. Tijorat banki mijoz arizasida ko‗rsatilgan summani har tomonlama asoslab berishi kerak. Odatda, mijozlar o‗z imkoniyatlarini maksimal darajada baholab keladilar. Tijorat banklari kerakli hollarda kreditlanayotgan obyektni to‗la o‗rganib chiqish uchun mutaxassislarni jalb qilishi mumkin. Kreditning foiz stavkasi. Hozirgi kunda ko‗pgina tijorat banklari qayta moliyalash stavkasini va jalb qilgan resurslarining bahosini hisobga olgan holda o‗zlarining kredit siyosatiga muvofiq mustaqil foiz stavkalarini o‗rnatadi. Kreditni qaytarish muddati. Shartnomaga asosan kreditdan foydalanish muddati kelganda, kredit olgan korxona muddatida kreditni qaytarmasa, muddati o‗tgan qarz hisob raqamiga chiqariladi. Har oyning birinchi kuniga har oy uchun olinadigan foiz summasini o‗z vaqtida to‗lab bormasa, muddati o‗tgan foiz hisoblanib boriladi. Kredit uchun olinadigan foiz bir necha marta muddati o‗tgan foiz hisob raqamiga chiqsa, bank kreditni muddatidan oldin yopishga farmoyish beradi. Barcha ssuda operatsiyalari shu hisob raqam orqali olib boriladi. Kredit summasi bankning o‗z mablag‗lari hisobidan vakillik hisob raqami orqali to‗lab beriladi. Respublikamizda qisqa muddatli kreditlash va, umuman, tijorat banklari tomonidan kredit berish ―Banklar va bank faoliyati to‗g‗risida‖gi qonunga asosan olib boriladi. Banklar tomonidan kredit berish kreditlashning asosiy tamoyillari kreditning maqsadliligi, kreditning ta‘minlanganligi, muddatliligi, qaytarilishi, to‗lovliligi asosida amalga oshiriladi. Kredit shartnomasi huquqiy jihatdan bir qator xususiyatlarga ega. O‗zining huquqiy tabiatiga ko‗ra kredit shartnomasi tomonlarning maqsadlarini va shu maqsadlarning amalga oshishini birlashtiradi. Maqsad sifatida kredit shartnomasi bankning ma‘lum shartlar asosida ssuda berish roziligi va qarz oluvchining uni ma‘lum davrdan so‗ng qaytarib berishga tayyorligini aks ettiradi. Maqsadlarning bajarilishi sifatida kredit shartnomasi ssuda berish va to‗lash bo‗yicha aniq harakatni ko‗zda tutadi. Mijozning ssudani qaytarish bo‗yicha majburiyatlari shartnomani imzolashdan oldin amalga oshirilgan bo‗lsa ham, faqatgina ssuda olingandan so‗ng paydo bo‗ladi. Kredit shartnomasi, shuningdek, kredit bitimining iqtisodiy shartlarini tartibga 353 bahosining 60-80% ini tashkil qiladi. Kreditni yoki u bo‗yicha foizlarni vaqtida qaytarilmasligi vekselga egalik qilish huquqining bankka o‗tishiga olib keladi. Kredit qaytarilganda esa veksel egasiga qaytariladi. Ssudalarni ta‘minlashning yana bir ko‗rinishi mavjud – moliyaviy talablar bilan, bularga ish haqini to‗lash bo‗yicha talablar, sug‗urta shartnomalari bo‗yicha to‗lovlar va shu kabilar kiradi. Download 5.53 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling