Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

 
Quyidagi tayanch so„zlarga ta‟rif bering 
 
Dehqon xo‗jaligi 
Byudjetdan tashqari jamg‗arma 
Fermer xo‗jaligi
Kredit liniyasi 
Oilaviy tadbirkorlik
Sug‗urtalash 
Kontraktatsiya shartnomasi
Yordamchi xo‗jalik 
 
O„z bilimini tekshirish bo„yicha savollar 
- Qishloq xo‗jaligini kreditlash turlarini aytib bering. 
- Budjetdan tashqari jamg‗armalar hisobidan kreditlash shartlarini 
keltiring. 
- Kontraktatsiya summasini aniqlash va kontraktatsiya shartnoma-
sini tuzish shartlari. 
- Qishloq xo‗jalik mahsulotlarini sug‗urta qilish tartibi. 
- Chorvachilikni kreditlash va uning xususiyatlari. 
- Qishloq xo‗jaligini mikrokreditlash masalalari. 
 

---

498
 
 
XVI BOB. TIJORAT BANKLARINING FAKTORING 
OPERATSIYALARI 
 
1-§. Faktoring operatsiyalari mohiyati, maqsadi va belgilari 
 
Faktoringning asosiy maqsadi — o‗z mijozlarining debitor 
qarzdorligini inkassatsiya qilish va ularga tegishli bo‗lgan to‗lovlarni 
ular hisobiga undirib berishdan iborat. 
Faktoring 
savdo 
vositachilarning, 
keyinchalik 
esa 
savdo 
banklarining operatsiyasi sifatida XVI-XVII asrlarda vujudga kelgan. 
Faktoring operatsiyalari tovarlarni kreditga sotish, ya‘ni ular uchun 
to‗lovlarni ma‘lum kelishilgan muddatdan, keyin kechiktirib to‗lanishiga 
asoslangan tijorat krediti asosida vujudga kelgan. Ingliz tilidan ―fastor‖ 
so‗zi «makler, vositachi» degan ma‘noni anglatadi. Iqtisodiy nuqtayi 
nazardan, faktoring, shubhasiz, vositachilik bilan bog‗liq operatsiya 
hisoblanadi. Faktoringni vositachilik faoliyatining turi deb qarashning 
asosi shundaki, bunda faktoring kompaniyasi ma‘lum to‗lovlar evaziga 
mol yetkazib beruvchi korxonaga tovarlarni sotish yoki xizmatlarni 
ko‗rsatish orqali, unga tegishli bo‗lgan pul mablag‗larini mol sotib 
oluvchilardan undirib olish (debitor qarzdorlikni inkassatsiya qilish) 
huquqini oladi. Shu sabab faktoringga aylanma kapitalni kreditlashning 
bir turi sifatida ham qarash mumkin. Faktoring asosan kichik va o‗rta 
korxonalarning 
faoliyatida 
yuzaga 
kelishi 
mumkin 
bo‗lgan 
noto‗lovlarning 
oldini 
olish 
maqsadida 
qo‗llaniladi. 
Bunday 
operatsiyalar banklar, maxsus faktoring kompaniyalari tomonidan 
amalga oshiriladi.
Boshqacha qilib aytganda, faktoringda bank yoki faktoring 
kompaniyasi ma‘lum haq evaziga o‗z mijozining boshqa mijozga 
bo‗lgan yetkazib berilgan tovarlar, bajarilgan ishlar, xizmatlar uchun haq 
to‗lash majburiyatlari (qarzi)ni sotib oladi va zudlik bilan, eng uzog‗i 2-
3 kun davomida talabning 60-85 foizini avans taraqasida o‗z mijozi, 
ya‘ni mol yetkazib beruvchi (xizmat ko‗rsatuvchi)ga to‗lab beradi. 
To‗lovning qolgan 30-10 foizini kelgusida shartnomaga asosan faktoring 
xizmatini ko‗rsatayotgan tashkilot (bank) xaridordan ushbu qarzlarni 
undirib olgandan keyin mijozga to‗lab beriladi va bank (faktor)ga 
tegishli bo‗lgan komissiya va foizlar ushlab qolinadi. Jahon amaliyotida 
faktoring deganda, tovarlar va xizmatlar uchun hisob-kitoblarni amalga 
511