Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

3-
§. Banklarga vasiy tayinlash 
―Banklar va bank faoliyati to‗g‗risida‖gi qonunning 36-moddasiga 
asosan banklar faoliyatida muammolar yuzaga kelgan hollarda ularga 
vasiylar tayinlanishi mumkin. Vasiylarni tayinlash 
O‗zbekiston 
Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 1998-yil 19-dekabrda 570-son 
bilan davlat r
o‗yxatidan o‗tkazilgan ―Banklarga vasiylik qilish 
t
o‗g‗risida‖gi nizomga asosan amalga oshiriladi.
Vasiylik
Markaziy bank tomonidan kompleks 
ma‘muriy-huquqiy, 
tarkibiy, moliyaviy choralar k
o‗rish orqali tijorat bankining faoliyatini 
yaxshilash, qonun talablari asosida ish yuritilishini 
ta‘minlash, agarda 
uni moliyaviy barqarorlashtirish iloji b
o‗lmasa, bankni qayta tashkil 
etish yoki uni tugatishga tayyorlash uchun tayinlanadi. 
Bank tomonidan qonunchilik va Markaziy bank 
me‘yoriy hujjatlari 
talablariga rioya qilinmasdan bank faoliyati xavfsizligi va so
g‗lomligi 
buzilgan, Markaziy bank talablari b
o‗yicha aniqlagan kamchiliklar o‗z 
vaqtida bartaraf qilinmasdan bankning zarar k
o‗rishiga, bank kreditorlari 
va omonotchilari manfaatlariga ziyon etishiga olib keladigan hollar 
yuzaga kelganda, bankning muvaqqat 
ma‘muriyatini tayinlash yuzasidan 
qaror qabul qilinadi va Markaziy bank bank b
o‗yicha vasiy tayinlaydi 
hamda vasiylik qilish haqida farmoyish chiqaradi. Farmoyish matbuotda 
e‘lon qilingan kundan e‘tiboran kuchga kiradi. Bankning faoliyati 
quyidagi hollarda
bankning kreditorlari va omonotchilari uchun xavfli 
hisoblanib vasiy tayinlanishi lozim:
a) barcha darajadagi kapital yetarliligi koeffitsiyenti Markaziy bank 
o‗rnatgan ko‗rsatkichdan 75% va undan yuqori darajada kamayganda;
b) bank 
o‗z kreditorlari va omonotchilarining talablari bo‗yicha 
t
o‗lovlarni amalga oshira olmaganda;
d) bank k
o‗rgan zarar summasi oxirgi uch chorak davomida har bir 
kvartalda bankning umumiy regulyativ kapitalining 10 foizi miqdorida 
yoki qaysi davr b
o‗lishidan qat‘i nazar bankning umumiy regulyativ 
kapitalining 50 foizi miqdorida b
o‗lganda;

---

94
tugatish jarayoni boshlanganligi t
o‗g‗risidagi tasdiqnoma taqdim 
etilgandan s
o‗ng bankning tugatish hisob varag‗ida aks ettiriladi. 
Markaziy bank tomonidan tugatish jarayoni boshlangandan s
o‗ng 
aksiyadorlar umumiy yi
g‗ilishi, boshqa organlar vakolatlari to‗xtatiladi 
va boshqa cheklovlar kiritilishi mumkin. Bank hisobidan va nomidan 
hech qanday ish bajarilmaydi, qarz majburiyatlari muddati 
o‗tgan 
hisoblanadi. Bankning tugatilish jarayoni quyidagi bosqichlardan 
iborat:
- moddiy nazorat va inventarizatsiya; 
- aktivlarni tekshirish; 
- aktivlarni baholash va sotish; 
- sotuvdan tushgan tushumlarni joylashtirish; 
- tugatish jarayonini aniqlashtirish. 
Bank tugatilishi boshlangandan s
o‗ng Markaziy bank moddiy 
nazoratni 
o‗rnatadi va likvidator inventarizatsiya o‗tkazadi. Shuningdek, 
likvidator aktivlarni tekshirib tugatish hisobotini tayyorlashi lozim. Un-
da yakuniy balans, vakillik hisob varaqalari ahvoli t
o‗g‗risidagi hisobot-
lar, pul mabla
g‗lari va valyuta hisobini yuritish, balans va kredit portfeli 
b
o‗yicha kreditor qarzdorligini tekshirish natijalari aks ettirilishi lozim. 
Likvidator bank aktivlari b
o‗lgan, ya‘ni pul mablag‗lari, ssudalar, qim-
matli qo
g‗ozlar, valyuta mablag‗larini baholaydi va sotadi. Tugatuvchi 
aktivlarni tekshiruvdan 
o‗tkazgandan keyin, vakillik hisob varaqlarinig 
holati, pul va valyuta mabla
g‗lari hisobini yuritadi, kreditor qarzdorlik 
va bank inventar vositalarini 
o‗zida aks ettiruvchi yakuniy balansni 
tuzadi. Pul mabla
g‗lari, ssudalar, qimmatli qog‗ozlar, valyuta 
mabla
g‗lari bankning moliyaviy aktivlari hisoblanadi. Pul mablag‗lari, 
valyuta, monetalar, hisob raqamidagi mabla
g‗lar nominal qiymati 
b
o‗yicha baholanadi. Qimmatli qog‗ozlar fond birjasidagi holat bo‗yicha 
baholanadi. Kredit portfelidagi kreditlar uchinchi tomonga sotiladi. 
Kreditlar bahosi ularning sifatiga bo
g‗liq bo‗ladi. 
Muammoli kreditlar b
o‗yicha olingan ta‘minot sotuvga qo‗yiladi 
yoki sudda k
o‗rib chiqishga o‗tkaziladi. Tugatuv jarayonida jismoniy 
shaxslarning omonotlari birinchi navbatda t
o‗lanadi. 
Likvidator nizomga asosan omonatchilar va kreditorlar talabini 
qondirish kerak. Tugatish ishlari yakunlangandan s
o‗ng likvidator 
bajarilgan ishlar t
o‗g‗risidagi yakuniy hisobotni va tugatish balansini 
tuzadi va Markaziy bankka taqdim etadi. Markaziy bank likvidator 
taqdim etgan hujjatlarni 
o‗rganib chiqib, bankni banklarni ro‗yxatga 
olish Davlat kitobidan chiqarib tashlash t
o‗g‗risida qarorni qabul qiladi. 
83
- davlat ro‗yxatidan o‗tkazish va litsenziya olish uchun berilgan 
barcha talablarni bajarish; 
- barcha tashkiliy-texnikaviy tadbirlarni amalga oshirishlari, binolar 
va uskunalarni tayyorlashlari, bank operatsiyalarini avtomatik amalga 
oshirish maqsadida dasturiy-texnikaviy vositalarni tayyorlashlari, kassa 
uzelini Markaziy bank talablariga muvofiq tayyor holga keltirishlari; 
- O‗zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan 
eng kam miqdordan kam b
o‗lmagan miqdorda ustav kapitalini 
t
o‗lashlari va ustav kapitali to‗langanligini tasdiqlovchi hujjatni taqdim 
etishlari; 
- bankni davlat ro‗yxatidan o‗tkazish uchun bank ustav kapitali eng 
kam miqdorining 0,1 foizi miqdorida, filiallar r
o‗yxatga olinayotganida 
esa ushbu mabla
g‗ning yarmi miqdorida haq to‗lanishi, ustav 
kapitalining 30 foizidan orti
g‗i xorijiy shaxslarga tegishli bo‗lgan 
banklar va shu
‘ba banklarini ro‗yxatdan o‗tkazishda 5000 AQSh 
dollariga teng summada haq t
o‗langanligini tasdiqlovchi hujjatlar taqdim 
etilishi lozim. 
O‗zbekiston Respublikasining tijorat banklari o‗z ustav kapitallarini 
norezident hisobidan k
o‗paytirishlari yoki aksiyadorlar tomonidan 
aksiyalarning norezidentlarga sotilishi uchun belgilangan tartibda 
Markaziy bankning oldindan roziligini olishlari shart. Ushbu talabga 
rioya etilmay tuzilgan banklar haqiqiy emas deb topiladi va bank 
operatsiyalarini amalga oshirish uchun berilgan litsenziya bekor qilinadi. 
Bankni r
o‗yxatdan o‗tkazish va bank operatsiyalarini amalga 
oshirish uchun litsenziya berish masalasi Markaziy bank talab qilgan 
barcha hujjatlar t
o‗liq taqdim etilgan va tegishli talablar bajarilgandan 
keyin bir oy ichida hal etilishi kerak. Banklar Markaziy bankda 
r
o‗yxatga olingan paytdan boshlab yuridik shaxs maqomiga ega 
b
o‗ladilar.
Litsenziya berishdan oldin Markaziy bank arizachilarga bank 
tashkil etish sohasidagi faoliyatlarini davom ettirish imkonini beradigan 
dastlabki ruxsatnomani beradi.
Dastlabki ruxsatnomani berish t
o‗g‗risidagi qaror ariza va u bilan 
birga barcha zarur hujjatlar taqdim etilgan kundan boshlab k
o‗pi bilan 
uch oy ichida qabul qilinadi va muassislarning moliyaviy 
imkoniyatlarini 
hamda 
obr
o‗sini, bank rahbarligiga taklif 
etilayotganlarning kasb malakalarini, biznes-rejani, moliyaviy rejani, 
kapitalning tuzilishini, tegishli bank binolari va uskunalar bilan 
ta‘minlash imkoniyatlarini baholashga asoslanadi. Muassislar bank 

---

84
tashkil etish uchun dastlabki ruxsatnomani olganlaridan keyin litsenziya 
olish hamda bankni davlat r
o‗yxatidan o‗tkazish uchun zarur bo‗lgan 
tashkiliy-texnikaviy talablarni bajaradilar. 
O‗zbekiston Respublikasi 
Markaziy banki tomonidan berilgan dastlabki ruxsatnoma bir yil 
davomida yuridik kuchga ega b
o‗lib, muassislar ushbu vaqt ichida 
barcha tashkiliy-tayyorgarlik ishlarini amalga oshirishlari va bankni 
davlat r
o‗yxatidan o‗tkazishni yakunlashlari lozim. 
Bankni r
o‗yxatga olish va unga litsenziya berish uchun muassislar 
dastlabki ruxsatnoma olingan kundan boshlab uzo
g‗i bilan olti oy 
muddatda qonun hujjatlarida belgilangan talablarni bajarishlari lozim.
Bankni r
o‗yxatga olish va unga litsenziya berish haqidagi qaror 
Markaziy bank talablari bajarilgan kundan k
o‗pi bilan bir oylik 
muddatda chiqariladi.
Bank operatsiyalarini amalga oshirish uchun litsenziya berish 
yuzasidan qaror qabul qilishda bank biznes rejasining maqbulligiga, 
bank 
kapitalining 
adekvatligiga, 
daromadlikning 
kelgusidagi 
istiqbollariga, k
o‗zda tutilayotgan rahbarning malakasi va obro‗-
e‘tiboriga, bankni ochish uchun taqdim etilgan hujjatlarning amaldagi 
qonunchilikka muvofiqligiga 
e‘tibor beriladi. 
Tijorat banki 
O‗zbekiston Respublikasi Markaziy bankida davlat 
r
o‗yxatidan o‗tgandagina tashkil etilgan deb hisoblanadi va yuridik 
shaxs statusini oladi. 
Banklar tomonidan chet elda 
o‗z filiallari, vakolatxonalari va shu‘ba 
banklarini ochish hamda banklarni tashkil etishda qatnashish uchun 
Markaziy bankning ruxsatnomasini olish Vazirlar Mahkamasining 2014-
yil 10-martdagi 56-son qarori bilan tasdiqlangan 
«Bank faoliyati 
sohasida ruxsat berish tartib-taomillaridan 
o‗tish tartibi to‗g‗risida»gi 
nizomga muvofiq amalga oshiriladi. 
Bank ustavida bank faoliyatini amalga oshirish y
o‗nalishlari 
k
o‗rsatiladi. Har qanday yuridik va jismoniy shaxslar bank muassislari 
sifatida ishtirok eta oladilar. Har bir aksiyadorning ustav kapitalidagi 
ulushi 
―Banklarni ro‗yxatga olish va ularga litsenziya berish tartibi 
t
o‗g‗risida‖gi nizomda ko‗rsatilishicha 2000-yilning 1-yanvaridan 
boshlab ustav kapitali umumiy miqdorining 20 foiz, 2001-yilning 1- 
yanvaridan boshlab 13 foiz, 2002 yilning 1 yanvaridan boshlab 7 foiz-
dan oshmasligi belgilangan. 
Bank aksiyadorlarining umumiy yi
g‗ilishi, bank kengashi, bankning 
ijroiya organi, 
ya‘ni bank boshqaruvi bankning boshqaruv organi 
hisoblanadi. 
93
g) bank kapitalining yetarlilik koeffitsiyenti Markaziy bank 
tomonidan 
o‗rnatilgan iqtisodiy me‘yorning 75 foizidan kam bo‗lsa; 
h) bank oxirgi uch chorakning har oyi davomida regulyativ 
kapitalning 10 foizidan ortiq yoki davriga qaramasdan regulyativ 
kapitalning 50 foizidan ortiq zararga ega b
o‗lsa va boshqa hollarda bank 
kreditorlari va omonotchilarining talablarini qondira olmaydigan holatga 
tushganda, Markaziy bank tomonidan litsenziyani olish va bankni 
majburiy tugatish t
o‗g‗risida qaror qabul qilinganda bank majburiy 
tugatiladi. Banklarni tugatish t
o‗g‗risidagi nizomning 4-bo‗limida 
tugatuvchi (likvidator) vakolatlari va majburiyatlari k
o‗rsatib o‗tilgan. 
Tugatuvchi tayinlangan kundan boshlab bank boshqaruvi 
tugatuvchining ixtiyoriga 
o‗tadi va har bir bajarilgan operatsiya va 
faoliyat uchun tugatuvchi javobgar hisoblanadi. Tugatuvchi bankning 
aktiv va passivlari ustidan quyidagi nazoratni amalga oshiradi: 
- bankning barcha ishlarini bajarishga 
mas‘ul hisoblanadi; 
- kreditorlarning talabini qondirishga loyiq bahoda bank aktivlarini 
sotish; 
- doimiy ravishda, lozim darajada bank hisobotini yuritish va 
Markaziy bankka hisobot berib borish; 
- bank faoliyatiga yetkazgan zarari va not
o‗g‗ri qaror qabul qilgan 
hollarda tugatuvchi javobgar hisoblanadi. 
Tugatuvchi bankni boshqarish, bank nomidan ish k
o‗rish, bank 
aktivlarini aniqlash va ularni boshqarish, bank aktivlari va mulkini 
saqlash, zarur hollarda shartnoma asosida xodimlarni jalb qilish, 
bankning moliyaviy holatidan kelib chiqib xodimlarga ish haqi 
miqdorini belgilash, sudda tugatilayotgan bankning nomidan ishtirok 
etish va boshqalarni amalga oshirish huquqiga ega. 
Barcha ishlar tugatilgandan keyin tugatuvchi Markaziy bankka 
amalga oshirgan ishlari b
o‗yicha hisobot va tugatuv balansini taqdim 
etadi.
Likvidator (tugatuvchi) Markaziy bank bilan kelishilgan holda 
aksionerlar umumiy yi
g‗ilishi tomonidan bankni tugatish to‗g‗risidagi 
qaror kuchga kirgan kundan boshlab 3 kun mobaynida tayinlanadi. 
Tugatish jarayonining maqsadi bank omonatchilari va kreditorlari 
talablarini tezlik bilan qondirishdan iborat. Bankni tugatish jarayoni 
Markaziy 
bank 
boshqaruvining 
litsenziyalarni 
qaytarib 
olish 
t
o‗g‗risidagi qarori chiqqan kundan boshlangan deb hisoblanadi. 
Tugatilayotgan bankning Markaziy bank majburiy zaxiralar hisob 
vara
g‗ida hisobda turgan mablag‗lari tugatuvchi tomondan bankni 

---

92
ekanligi t
o‗g‗risida yozuv qilinadi. Tugatuvchi qonunda belgilangan 
tartibda bankni tugatish jarayonlari b
o‗yicha o‗zining rejasiga ega 
b
o‗lishi lozim. Mazkur rejada tugatuvchining amalga oshiradigan chora-
tadbirlari, tugatuvchi va jalb qilinadigan ekspertlar va mutaxassislarga 
ish haqi t
o‗lash bilan bog‗liq jarayonlar o‗z ifodasini topishi lozim. 
Tugatish bilan bo
g‗liq barcha xarajatlar bank mablag‗lari hisobidan 
qoplanadi. Tugatish bilan bo
g‗liq xarajatlarni Markaziy bank 
mabla
g‗lari hisobidan qoplashga yo‗l qo‗yilmaydi. 
Litsenziya chaqirib olingan kundan boshlab ikki oy davomida 
tugatuvchi debitor qarzdorlik va 
O‗zbekiston Respublikasi Markaziy 
bankining majburiy zaxiralar fondida zaxirada turgan bank mabla
g‗larini 
undirib olish va ularni, birinchi navbatda, tugatilayotgan bank 
omonotchilarining omonotlarini qaytarishga y
o‗naltiradi.
Tijorat bankining moliyaviy holati qoniqarli b
o‗lib, u o‗z 
kreditorlari va omonotchilari oldida majburiyatlarini bajara olish 
imkoniyatiga ega b
o‗lgan holda Markaziy bankning ruxsati bilan bank 
aksionerlarining umumiy yi
g‗ilishi bank ixtiyoriy tugatish to‗g‗risida 
qaror qabul qilishi mumkin. Mazkur qaror ommaviy axborot vositalari, 
veb-saytlarda
e‘lon qilinishi lozim.