Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

3-reyting (
o„rtacha) 
Tortilgan aktivlar jami kapitalning 30 foizidan oshmasligi kerak.
4-reyting (muammoli) 

---

154
qo
g‗ozlar bilan ta‘minlangan aktivlar, O‗zbekiston Respublikasi huku-
mati, 
O‗zbekiston Respublikasi Markaziy banki, risk darajasi past 
b
o‗lgan mamlakatlar hukumati tomonidan chiqarilgan bozor qiymatida 
baholangan qimmatli qo
g‗ozlar ko‗rinishidagi garov bilan ta‘minlangan 
aktivlar va balansdan tashqari majburiyatlar, hisob-kitoblar jarayonida 
b
o‗lgan pul hujjatlari va boshqalar kiradi. Bu aktivlar bo‗yicha risk da-
rajasi 20 foizga teng. 
3-guruh
- yuqori riskli aktivlar: jismoniy shaxslarga uy-joy sotib 
olish va qurish uchun berilgan va garov bilan ta‘minlangan kreditlar. 
Bunda kreditning miqdori garov qiymatining 60 % dan oshmasligi lo-
zim. Bu aktivlar b
o‗yicha risk 50 foizga teng. 
4-guruh
- yuqori darajadagi riskli aktivlar: banklar tomonidan be-
rilgan barcha kreditlar, bankning asosiy vositalari va boshqa mulklari, 
foiz 
o‗stirmaslik maqomi berilgan va qayta ko‗rib chiqilgan kreditlar, 
bankda dastlabki garov huquqiga ega b
o‗lmagan kreditlar, milliy valyu-
taga denominatsiya qilinmagan va milliy valyutada moliyalashtirish 
summasidan oshgan aktivlar, risk darajasi past b
o‗lgan mamlakatlarning 
depozitar institutlari kapitali b
o‗lgan qimmatli qog‗ozlar va boshqa ak-
tivlar kiradi. Ushbu guruhga kiruvchi aktivlarning risk darajasi 100 % ni 
tashkil qiladi. 
5-guruh
- 
o‗ta yuqori (maksimal) riskli aktivlar: bu aktivlarga sud 
jarayonidagi va belgilangan tartibda undirilmagan aktivlar, qarzni t
o‗liq 
yoki qisman undirish uchun bank balansiga olingan k
o‗chmas mulklar, 
ikki yildan k
o‗p muddatga foydalanilmayatgan bank bino inshootlari, 
muddati bir martadan ortiq uzaytirilgan va shartlari qayta k
o‗rib 
chiqilgan kreditlar. Ushbu guruhdagi aktivlarning risk darajasi 150 % 
miqdorida belgilanadi. 
Bu aktivlar b
o‗yicha risk darajasi maksimal bo‗lib, u 100 foizga 
teng b
o‗ladi.
Tijorat bankining balans 
ma‘lumotlari shuni ko‗rsatadiki, 2015-yil 
1-yanvarda bankning umumiy aktivlari 60,1 mlrd s
o‗mni tashkil qildi. 
Shundan 14 foiz (
ya‘ni 8,5 mlrd so‗mni) riskdan xoli bo‗lgan aktivlar, 
68 foiz (41mlrd s
o‗m) kam riskli aktivlar, 1 foiz (0,6 mlrd so‗m) esa kat-
ta riskli aktivlarni, maksimal darajali riskli aktivlar 17 foizni tashkil 
qiladi. Riskni inobatga olganda barcha aktivlar 18,8 mlrd s
o‗mni tashkil 
qilgan. 
Xalqaro amaliyotda bank aktivlarinig risklilik darajasiga turli 
yondashuvlar mavjud. Masalan, Rossiya banklari amaliyotida bank 
aktivlari 
o‗zining risklilik darajasi bo‗yicha quyidagicha tasniflanadi.
151
Banklar amaliyotida aktivlar bank balansida likvidlik darajasiga 
qarab aks ettiriladi va likvidlik darajasiga qarab ular quyidagi 3 guruhga: 
yuqori likvidli aktivlar, likvidli aktivlar, nolikvid (past likvidli) 
aktivlarga b
o‗linadi. 
1 guruh - yuqori likvidli aktivlar. Bularga: 
a) naqd pullar, sof quyma oltin, qimmatli toshlar, moneta, cheklar 
va boshqa pul hujjatlari;
b) 
O‗zbekiston Respublikasi Markaziy bankida ochilgan hisob 
vara
g‗idagi mablag‗lar; 
d) bankning boshqa banklarda ochilgan hisob vara
g‗idagi 
mabla
g‗lar; 
e) majburiy zaxira hisob vara
g‗i bo‗yicha mablag‗lar qoldig‗i;
f) qisqa muddatli (7 kungacha) banklararo kreditlar va depozitlar; 
g) xalqaro reyting kompaniyalari yuqori baho bergan, risk darajasi 
past b
o‗lgan mamlakatlar transmilliy kompaniyalarining qimmatli 
qo
g‗ozlari. 
2 guruh - likvid aktivlar. Bularga: 
a) berilgan kreditlar (jumladan, banklararo ham); 
b) 
o‗z investitsiyalari; 
d) boshqa qimmatli qo
g‗ozlar, muddati 30 kungacha bo‗lgan 
debitorlar. 
3 guruh - nolikvid (past likvidli) aktivlar. Bularga: 
a) muddati 
o‗tgan ssudalar; 
b) muddati 
o‗tgan foizlar; 
d) sud aralashuvi bilan 
o‗zlashtirilishi ko‗zda tutilgan ssudalar; 
e) tugallanmagan ishlab chiqarish; 
f) asosiy vositalar kiradi. 
Mamlakatimiz tijorat banklari amaliyotida aktivlar likvidliligi 
ta‘minot likvidliligiga qarab baholanadi. Lekin ta‘minot kredit 
t
o‗lashning ikkilamchi manbayi hisoblanadi. Aslida beriladigan kredit 
korxona moliyaviy holatining barqarorligiga, kredit obyekti b
o‗lgan 
tovar-moddiy boyliklar, xizmatlar, investitsiyalarning daromadlilik 
darajasiga bo
g‗liq. Shu bois, tijorat banklari ta‘minotga kreditni 
qoplashning 
asosiy 
manbayi 
sifatida 
qaralmasligi 
lozim. 
Amaliyotimizda bank aktivlari