Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

X
O„JALIK SUBYEKTLARINI KREDITLASH…………………….…. 
481 
1-
§. Qishloq xo‗jaligi subyektlarini kreditlashni tashkil qilish asoslari……. 481 
2-
§. Tijorat banklari tomonidan shaxsiy yordamchi xo‗jaliklarga qishloq 
xo
‗jaligi mahsulotlarini yetishtirish uchun mikrokreditlar berish tartibi…… 
487 
3-
§. Tijorat banklari tomonidan shaxsiy yordamchi va dehqon 
x
o‗jaliklariga chorvachilikni rivojlantirish uchun imtiyozli maqsadli 
mikrokreditlar berish.
………………………………………………………. 
489 
4-
§. 
Xorijiy mamlakatlarda qishloq xo‗jaligini kreditlash
tajribasi
………………………………………………………......
490 
XVI 
BOB. 
TIJORAT 
BANKLARINING 
FAKTORING 
OPERATSIYALARI
…………………………………………………........ 
498 
1-
§.Faktoring operatsiyalarining mohiyati, maqsadi va belgilari…………... 498 
2-
§. Faktoringning turlari…………………………………………………... 501 
3-
§. Faktoring xizmati bo‗yicha shartnoma va uning tarkibi………………. 504 
4-
§.Tijorat banklarini faktoring operatsiyalari va ularning
o‗tkazilish tartibi............................................................................................. 
507 
XVII 
BOB. 
TIJORAT 
BANKLARINING 
LIZING 
OPERATSIYALARI
……............................................................................ 
511 
1-
§. Lizing operatsiyalari va uning asosiy elementlari……………………... 511 
2-
§. Lizingning turlari…………………………………………………........ 517 
3-
§.
Lizing qiymati va uni hisoblash usullari
………………………………. 521 
4-
§. Lizing operatsiyalari bilan bog‗liq risklari va ularni boshqarishning 
ahamiyati
…………………………………………………………………… 
524 
11
banklarining valyuta va qimmatli qo
g‗ozlar bilan operatsiyalari, 
daromadlari va xarajatlari, ularning foydasi kabi mavzular 
o‗z ifodasini 
topgan, shuningdek, tijorat banklari tomonidan kreditlashni tashkil etish, 
aylanma aktivlar, mijozlarning kreditga layoqatliligini aniqlashda 
q
o‗llaniladigan moliyaviy koeffitsiyentlar, qisqa muddatli kreditlash 
asoslari, alohida kredit turlari va ularni qo
‗llash imkoniyatlari, banklar 
tomonidan berilgan kreditlarning 
ta‘minlanganligi, ta‘minlanganlik 
turlari, iqtisodiyot tarmoqlarini kreditlash xususiyatlari bayon qilingan. 
Kredit munosabatlarining asosi b
o‗lgan kredit shartnoma, uning 
bajarilishi, tijorat banklarining lizing, faktoring, forfeyting operatsiyalari 
k
o‗rib chiqilgan. 
Darslikda shu kun iqtisodiyotining dolzarb sohasi b
o‗lgan kichik 
biznes va tadbirkorlik faoliyatini kreditlash asoslari, tijorat banklarining 
likvidligi va t
o‗lovga layoqatligi, bankning likvidligiga ta‘sir qiluvchi 
omillar kabi masalalar ham keng yoritilgan. Bu b
o‗limda yana tijorat 
banklarining qimmatli qo
g‗ozlar bilan operatsiyalari, banklarning foiz 
siyosati, bank risklari va ularni boshqarish masalalari, banklarning yangi 
innovatsion texnologiyalari va xizmatlari bilan bo
g‗liq mavzular 
yoritilgan. 
Mazkur 
―Bank ishi‖ darsligi bir necha bor o‗quv qo‗llanma sifatida 
nashr etilgan va unda mahalliy iqtisodiyot va banklari faoliyatining 
bayon qilinishi bilan birgalikda xorijiy banklar amaliyoti, ularning 
xususiyatli va farqli tomonlari ham k
o‗rib o‗tilgan, bank amaliyotida 
mavjud 
ba‘zi muammolar to‗g‗risida ham fikr yuritilgan. Kitobda har bir 
mavzuning oxirida talabalar bilimini mustahkamlash uchun 
―tayanch 
s
o‗zlar‖ va o‗z bilimini tekshirish bo‗yicha savollar tavsiya qilingan. 
Q
o‗yilgan savollarga to‗liq javob bera olish imkoniyatidan tashqari, 
talabalarga 
ba‘zi mavzular bo‗yicha yoki unda qo‗yilgan muammolar 
b
o‗yicha o‗z mustaqil fikrini bayon qilishga imkon beruvchi esselar, 
yozma xulosalar va boshqalar yozish vazifasi yuklatiladi. 
«Bank ishi» fani to‗liq hajmda Davlat ta‘lim standartining «Bank 
ishi
» ta‘lim yo‗nalishida o‗qitiladi. Bu fan o‗quv jarayonining VI, VII, 
VIII semestrlarida 
o‗rganiladi. O‗qish jarayoni ma‘ruza, amaliy 
darslardan tashqari ish 
o‗yinlari, aniq masalalar yechish, amaliy holat va 
masalalarni muhokama qilishni 
o‗z ichiga oladi. 
Mazkur fan b
o‗yicha kelgusida talabalar bitiruv malakaviy 
amaliyotini 
o‗taydi va kurs ishi, fanni o‗rganishning oxirida bitiruv 
malakaviy ishlarini tayyorlaydilar. 

---

10
banklar b
o‗sh turgan pul mablag‗larini yig‗ish, ularni saqlash, pul zarur 
b
o‗lgan subyektlarga vaqtinchalik qaytib berish va to‗lovlilik sharti bilan 
mabla
g‗larni berib turishi kabi operatsiyalarni bajarganlar. Hozirgi kun-
da ham bank faoliyati k
o‗lami, mijozlari va operatsiya turlari ko‗paygan 
b
o‗lsada, aynan bankka tegishli bo‗lgan yuqoridagi xususiyatlar saqlanib 
qolgan, bu funksiyalar yanada mustahkamlanmoqda. 
Bank ishi faniga ilmiy-amaliy taraqqiyotni 
o‗zida mujassamlashtir-
uvchi fan sifatida qarash mumkin. Hozirgi kundagi banklar oldingi 
banklardan k
o‗ra, ilg‗or, yangi shakllarda va yangi texnologiyalar aso-
sida iqtisodiyotning talablariga mos keluvchi operatsiyalar q
o‗llash or-
qali faoliyat olib bormoqda. Bu, 
o‗z navbatida, fanni o‗qitishda uning 
mazmunini boyitish,unda banklar faoliyatining yangi usul va uslublarini 
ifodalashni zarurat qilib q
o‗yadi. 
Jahon amaliyotida banklar mijozlarga 300 dan ortiq turli xil 
operatsiyalarni tavsiya qiladilar. 
O‗zbekiston Respublikasida ham bank tizimini erkinlashtirish va 
isloh qilish amalga oshirilayotganda, shu bosqichda asosiy maqsad 
– 
banklarimiz 
faoliyatini 
xalqaro 
bank 
amaliyoti 
andozalariga 
yaqinlashtirishdan, banklarning kapitalini k
o‗paytirgan holda, ularni 
xususiylashtirish, banklar faoliyatida yangi zamonaviy texnologiyalar 
q
o‗llash va, umuman, banklar faoliyatining samaradorligi orqali 
iqtisodiyotning samaradorligi va barqarorligiga erishishdan iborat. 
Mazkur 
«Bank ishi» darsligi banklar faoliyatining turli jihatlarini 
o‗zida mujassamlashtirgan. 
Darslikda dastavval 
«Pul, kredit va banklar» nazariy fanining oxirgi 
b
o‗limlarida ko‗rib o‗tilgan bank tizimi va uning bo‗g‗inlari Markaziy 
bank va tijorat banklari faoliyatini tashkil qilishning huquqiy asoslari, 
banklarning faoliyat k
o‗rsatishiga bo‗lgan talablar, ularning faoliyatiga 
ruxsat berish va litsenziyani bekor qilish, tijorat banklarining asosiy 
maqsad, vazifalari va funksiyalari bilan bo
g‗liq savollar, tijorat banklari 
faoliyatining Markaziy bank tomonidan muvofiqlashtirilishi bilan 
bo
g‗liq mavzular yoritilgan. Banklar faoliyatini tashkil qilish va olib 
borish t
o‗g‗risidagi qonunlar va boshqa me‘yoriy hujjatlarga izoh 
berilgan. 
Darslikda, shuningdek, tijorat banklari faoliyatining iqtisodiy 
asoslari 
– banklarning passiv va aktiv operatsiyalari, tijorat banklari 
resurslarini tashkil qilish, ularning tarkibi va manbalari, bank kapitali, 
uning tarkibi, tijorat banklarining jalb qilingan mabla
g‗lari, tijorat 
banklarining aktivlari va ularning sifat darajasi tahlili, tijorat 
7
XVIII BOB. TIJORAT BANKLARINING YANGI XIZMAT