Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Majburiy rezervlar 
me‟yorlari to„g„risida ma‟lumot
(2017-yil yanvar holatiga, foizlarda)
2
 
 
 
 
 
Amal qilish muddati 
 
 
 
 
Yuridik 
shaxslarning 
talab qilib 
olinguncha 
va 1 yildan 
ortiq 
b
o„lmagan 
muddatli 
depozitlari 
uchun 
Yuridik 
shaxslarning 
muddati 1 
yildan 3 
yilgacha 
b
o„lgan 
muddatli 
depozitlari 
uchun 
Yuridik 
shaxslarining 3 
yildan oshiq 
muddatli 
depozitlari 
uchun 
 
 
 
 
Yuridik 
shaxslarining 
chet el 
valyutasidagi 
depozitlari 
uchun 
 
 
 
1994-yil 1-maydan 
1995-yil 1-yanvardan 
1996-yil 1-iyuldan 
1997-yil 1-dekabrdan 
2000-yil 1-maydan 
2005-yil 1-fevraldan 
2005-yil 1-avgustdan 
2007-yil 1-sentyabrdan 
2007-yil 1-noyabrdan 
2009-yil 1-sentyabrdan 
30 
25 
25 
20 
15 
20 
15 
15 
13 
15 
12 
10 
10 
10 
10 
10,5 
30 
25 
5 
8 
Chet el 
valyutasidagi 
depozitlar 
uchun ham shu 
me‘yorlar 
o‗rnatilgan 
2
cbu.uz 
17
banklarning tarmo
g‗idir. Ular yuridik va jismoniy shaxslarga shartnoma 
asosida turli hisob-kitob, kredit va investitsiya operatsiyalarini hamda 
boshqa turli bank xizmatlarini k
o‗rsatish bilan bog‗liq operatsiyalarni 
amalga oshiradilar. 
Har bir mamlakatda tijorat banklarining soni turlicha b
o‗lishi 
mumkin. Masalan, Shvetsiyada Davlat banki 40 ga yaqin tijorat banki 
faoliyatini nazorat qiladi, xolos, AQShda 13 mingga yaqin tijorat 
banklari mavjud, Shveytsariyada esa har 10 ming aholiga bittadan 
moliya muassasasi t
o‗g‗ri keladi. Rossiyada 1995-yil boshiga kelib, 
Rossiya Markaziy banki tomonidan bank operatsiyalarini amalga 
oshirish litsenziyasiga ega b
o‗lgan 2486 ta tijorat banki qayd qilingan 
b
o‗lsa, hozirgi kunda 3000 dan ortiq banklar faoliyat ko‗rsatmoqda. 
Bank tizimining rivojlanish tarixi t
o‗g‗risida fikr yuritganda, 
O‗zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan keyin tashkil 
qilingan va takomillashib borayotgan mustaqil bank tizimi t
o‗g‗risida 
alohida t
o‗xtalib o‗tishni maqsadga muvofiq deb bilamiz. 
1991-yilning 1-sentyabrida respublika mustaqilligining 
e‘lon qilinishi 
butun dunyo mamlakatlari tomonidan tan olingan bozor iqtisodiyoti dastaklarini 
bizning respublikamizga ham kirib kelishiga zamin yaratdi. Shuning uchun ham 
respublikamizdagi bozor iqtisodiyoti talablariga mos keluvchi zamonaviy bank 
tizimini yaratish zaruriyati tu
g‗ildi. 
Mustaqillikka erishilgunga qadar 
O‗zbekiston bank muassasalari sobiq 
ittifoq bank tizimi tarkibiy qismiga kirar va bu banklar sobiq ittifoq bank 
tizimi doirasidan tashqarida faoliyat k
o‗rsata olmasdilar. Sobiq ittifoq bank 
tizimi 3 turdagi banklarni: SSSR Davlat banki, SSSR Qurilish banki va 
SSSR Tashqi savdo bankini va Davlat mehnat omonat-jam
g‗arma 
kassalarini 
o‗z ichiga olardi. Mazkur bank tizimida Davlat banki monopol 
mavqega ega b
o‗lib, u bir vaqtning o‗zida emissiya instituti, qisqa muddatli 
kreditlashtirish, x
o‗jaliklarga hisob-kitob operatsiyalari bo‗yicha xizmat 
k
o‗rsatuvchi markaz hisoblanardi. Mazkur bankning mijozlarga xizmat 
k
o‗rsatish bo‗yicha barcha funksiyalarni bajarishga monopollashuvi Davlat 
bankini davlat boshqaruv va nazorat organiga aylantirgan edi. 
Ma‘muriy buyruqbozlik davrida kredit munosabatlari iqtisodiyotni 
boshqarishda shaklan yuzaki xarakterga ega edi. Kredit va pul resurslari 
harakatini ham boshqarish, ham nazorat qilish davlat bankining monopol 
ta‘siri ostida edi. Bular, o‗z navbatida, sobiq ittifoq bank tizimining bir 
yoqlama rivojlanishiga olib keldi. Markazlashtirilgan bank boshqaruvi 
asosida faoliyat k
o‗rsatgan respublika banklari tor doirada pul resurslari 

---

18
harakatini boshqarar, lekin uni boshqaruvchiligini nazorat qilish sobiq 
ittifoq Davlat banki q
o‗lida edi. 
Iqtisodiyotni boshqarishning markazlashtirilgan usulidan voz kechish va 
bozor iqtisodiyoti tomon dastlabki qadamlar q
o‗yilishi bilanoq 
markazlashtirilgan bank tizimining qator kamchiliklari r
o‗yobga chiqdi. Bu 
esa bank tizimida tub 
o‗zgarishlarni amalga oshirishni talab etardi. 
Bank tizimini qaytadan tashkil etish 1987-yilda boshlandi. Bu 
jarayonda bank tizimining tashkiliy tuzilmasini 
o‗zgartirish, banklarning 
rolini oshirish, iqtisodiy tizimning rivojlanishiga ularning 
ta‘sirini kuchaytirish, 
kreditni harakatdagi iqtisodiy dastaklarga aylantirish k
o‗zda tutilgandi. 
Qayta tashkil etish jarayonining birinchi bosqichi davlat bankining 
yangi tuzilmasini tashkil etish bilan boshlandi.