Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Qisqa muddatli likvidlilik koeffitsiyenti 
t
o‗lov muddati 30 
kundan 1 yilgacha b
o‗lgan bank aktivlarining bankning muddati 30 
kundan 1 yilgacha b
o‗lgan depozitlari va jalb qilingan mablag‗lari va 
kapitaliga nisbati sifatida aniqlanadi, 
ya‘ni
M
5
= A/D+K,
Bunda: 
A - t
o‗lash muddati 30 kundan 1 yilgacha bo‗lgan bank aktivlari; 
D - muddati 30 kundan 1 yilgacha b
o„lgan jalb qilingan 
depozitlar va jalb qilingan resurslar; 
K- bank kapitali. 
Bu k
o‗rsatkichning hajmi 1 ga teng bo‗lishi zarur. 
Undan tashqari, tijorat banklari likvidliligini aniqlashda quyidagi 
k
o‗rsatkichlar tahlil qilinishi mumkin. Bular: 
-Likvid aktivlar (zaxiraning ortiqcha qismi, erkin ayirboshlanadigan 
valyuta, DQMO lari, boshqa banklardagi vakillik hisob varaqlari)ning 
/jami aktivlari. 
-Doimiy bo‗lmagan majburiyatlar (yirik depozitlar, ma‘lum 
manbalardan olingan qarzlar) /Jami aktivlar. 
-Yuqorida keltirilgan barcha ko‗rsatkichlarning pasayishi bankning 
resurslar barqaror b
o‗lmagan manbalarga tayanganligi yoki bank 
portfelidagi yuqori likvidli aktivlar ulushining kamayganligini anglatadi. 
-Kreditlar/Depozitlar — depozitlarning, ayniqsa, mayda 
omonatchilarga tegishli qismi odatda resurslarning barqaror manbayidir. 
K
o‗rsatkichning juda yuqori qiymati (80 foizdan ortiq) va/yoki o‗sishi 
591
Nolikvid aktivlar 
Riskli aktivlar 
Kredit bahosi 
Kredit stavkasi 
aktivlar 
Daromad 
keltirmaydigan 
aktivlar 
 
O„z bilimini tekshirish bo„yicha savollar 
- Tijorat banklarining likvidliligi deganda nimani tushunasiz va u 
qanday ataladi? 
- Tijorat banklari t
o‗lovga layoqatliligi va uning ko‗rsatkichlari. 
- Tijorat bankining t
o‗lovga layoqatliligi qanday aniqlanadi? 
- Daromad keltiruvchi va daromad keltirmaydigan daromadlar ni-
ma, ularni 
ta‘riflang. 
- Banklarning likvidlilik darajasi qanday aniqlanadi? 
- Tijorat banklar likvidliligi va t
o‗lovga layoqatliligiga ta‘sir qilu-
vchi omillar. 
- Tijorat banklarining aktivlari va ularning risklilik darajasi. 
- Tijorat banklarining daromadlarini sanang. 
- Tijorat banklarining xarajatlarini keltiring. 

---

590
linadi. Bu metodning asosiy ustun tarafi likvid mabla
g‗lar va ssudalar 
hamda investitsiyalarga q
o‗shimcha mablag‗lar qo‗yish qismining qis-
qartirilishi va natijada foyda normasining k
o‗tarilishiga olib kelishidir.
Aktivlarni taqsimlash metodi-ning tarafdorlari foyda normasining 
oshishi oshiqcha likvid aktivlarni bartaraf etish hisobiga amalga oshiri-
ladi. 
Lekin, bu metod ham uning samaradorligini pasayishiga olib ke-
ladigan kamchiliklarga ega. Uning kamchiliklaridan biri, bu metod 
mabla
g‗lar manbalari ularni qaysi yo‗lda qo‗llashdan qat‘iy nazar mus-
taqil deb taxminlaydi, amalda esa bunday emas. Masalan, bankir ama-
liyotchilar ishchan firmalardan k
o‗p qo‗yilma jalb qilishga harakat qi-
ladilar. Chunki, bu firmalar odatda shu bankdan qarz oladilar. Bundan 
shu kelib chiqadiki, yangi q
o‗yilmalarni jalb qilish bilan birgalikda bank 
yangi q
o‗yilmachilar tomonidan bo‗lgan kredit zayavkalarining bir qis-
mini qoniqtirish majburiyatini oladi. Bu esa, yangi q
o‗yilmalarning bir 
qismi shu q
o‗yilma egalarini kreditlash uchun yo‗naltirilishi kerakligini 
anglatadi.
K
o‗rib chiqilgan 2 metod bir muncha soddalashtirilgandir. Ularning 
qaror qabul qilishda asos b
o‗lib xizmat qiluvchi normativ yo‗riqnomalar 
kompleksi sifatida emas, balki aktivlarni boshqarish bilan bo
g‗liq 
muammolarni echish usullarini aniqlashda bank boshqaruviga yordam 
beruvchi umumiy sxema chegarasida qarash kerak. K
o‗rib chiqilgan 2 
metod aktiv va passivlar turli moddalari 
o‗rtasidagi bog‗liqlikni analiz 
qilishning ilmiy boshqarish sodda usullariga t
o‗g‗ri keladi.
Boshqarish va tahlil qilishning 3 usuli ilmiy metod, shuningdek 
informatsion texnologiyalarni q
o‗llash bilan bog‗liq. Bu metod nisbatan 
murakkab matematik metodlar va informatsion texnologiyalar orqali 
boshqarish muammolariga yondashishni kasb etadi.