James d. Gwartney

6-chizma: Substandart ipoteka kreditining jami ipoteka
kreditlaridagi ulushi (1994–2007)
40
35
30
25
20
15
10
5
0
13.2
9.2
25
32.2
33.6
18.1
4.5
Yil
1994
2000
2002
2004
2005
2006
2007
Y
il davomida berilgan jami ipoteka
kreditlaridagi ulushi (foizda)
Manba: 1994–2000-yillar bo'yicha ma'lumotlar «Edward M. Gramlich, Financial Services Roundtable Annual Housing
Policy Meeting, Chicago, Illinois, May 21, 2004» dan olindi. 2002–2007-yillar bo'yicha ma'lumot «Joint Center for
Housing Studies of Harvard University, The State of the Nations Housing 2008», dan olindi,
https://www.jchs.harvard.edu/research-areas/reports/state-nations-housing-2008
. Alt-A kreditlar
(?)
deb nomlanuvchi
to'liq rasmiylashtirilmagan va ma'lumotlari to'liq tasdiqlanmagan kreditlar substandart kreditlar kategoriyasiga
qo'shilgan. Tadqiqotlarga ko'ra, Alt-A kreditlarning aksariyati substandart qarz oluvchilarga berilgan.
Biroq, sun'iy yaratilgan uy-joy qurilishining keskin o'sishi barqaror emas edi. 2004-
2005-yillarda ipoteka kreditlarining deyarli yarmi substandart kreditlardan (jumladan, to'liq
rasmiylashtirilmagan kreditlardan) yoki uy-joy mulki garovi evaziga berilgan kreditlardan
tashkil topgan. Narxlar barqarorlashib va undan son'g 2006-yilning ikkinchi yarmidan boshlab
pasayishi bilan kartalar uyi qulab ketdi. Mulkni musodara qilish va ipoteka krediti bo'yicha
muddati o'tgan qarzlar darajasi
(?)
darhol o'sishni boshladi. Bularning barchasi 2007-yil

---

103
dekabrda boshlangan iqtisodiy resessiyadan
(?)
ancha oldin boshlandi. Albatta, uy-joy
sanoatining qulashi axir iqtisodiyotning boshqa sohalariga ham tarqaldi va muammoli ipoteka
kreditlari AQSH va boshqa mamlakatlarning bank va moliya institutlarida katta moliyaviy
muammolarga sabab bo'ldi. 2008-yilning yoziga kelib Fannie Mae va Freddie Mac bankrotga
uchradi. Ularning faoliyati davlat boshqaruviga o'tkazildi va deyarli 400 milliard dollarlik
ishonchsiz qarzlar Amerikalik soliq to'lovchi zimmasiga yuklandi.
Keyingi elementda tushuntirib berilganidek, Federal rezerv sistemasining foiz
stavkalari bo'yicha siyosati ham 2008-2009-yildagi Buyuk iqtisodiy resessiyaga o'z hissasini
qo'shdi. Biroq, bir narsa ayon: kreditlarni siyosiy maqsadlarda ko'ra taqsimlash va u bilan birga
qarz berish standartlarini susaytirish natijasida katta miqdordagi moliyaviy kapital maqsadga
muvofiq bo'lmagan loyihalarga yo'naltirildi. Ko'p xaridorlar qurbi yetmagan uylarni sotib
olishga rag'batlantirildi, bu esa uy-joylar qurilishining keskin o'sishiga va keyinroq uning
barbod bo'lishiga hamda iqtisodiy resessiyaning yuzaga kelishiga katta hissa qo'shdi.
Xususiyatlari boshqacha bo'lsada, AQSH noto'g'ri davlat siyosati tufayli 2010-yildan
oldingi yillarda uy-joy bozorida inqiroz kelib chiqqan yagona davlat emas. 2007 va 2010-yillar
oralig'ida Irlandiyada uy-joylarning o'rtacha narxi qariyb 35 foizga, Dublinda esa ikki baravar
yoki undan ko'proq pasaydi. «Irlandiya uy-joy pufagi» yorilganidan keyin tashqi ekspertlar,
jumladan Kanada va Finlandiya Moliya vazirliklarining yetakchi mutaxassislari o'tkazgan
taqdqiqotlarga ko'ra, bozorning qizib ketishiga Yevropa Markaziy Banki (YMB) o'rnatgan foiz
stavkalarining juda pastligi, mulk solig'i tushumining kutilganidan ko'proq tushishi tufayli
davlat xarajatlarining o'ta ko'payishi va, ayniqsa, huddi Qo'shma Shtatlaridagi kabi uy
narxining 100 foiz ipoteka krediti bilan ta'minlash orqali uy-joy mulkdorlari sonini
ko'paytirishni rag'batlantirishga qaratilgan davlat siyosati sabab bo'lgan. Bunda
korruptsiyaning ham roli bo'lgan
(33)
. Aynan shu vaqt oralig'ida Ispaniyaning shunga o'xshash
qoidalari xuddi shunday natijaga olib keldi.
Agar davlat aralashuvi kuchaysa, investitsiyani taqsimlashda favoritizm, manfaatlar
to'qnashuvi, nomunosib moliyaviy munosabatlar va korruptsiyaning turli shakllari kuzatiladi.
Agar shunga o'xshash faoliyatlar boshqa mamlakatlarda sodir bo'lsa, buni ko'pincha klanli