Jamiyat tushunchasining moxiyati va mazmuni

Inson, individ, shaxs tushunchalari.
Franso‘z mutafakkiri O. Kont jamiyatning rivojlanish sabablarini insoniyat ma’naviy tarakkiyotining uch boskichi (teologik, metafizik, pozitiv boskichlar) bilan izoxlagan. K. Marks jamiyatning rivojlanish sabablarini sinfiy kurash va inkilobiy O‘zgarishlar bilan boklagan, barcha ijtimoiy xodisa va jarayonlarni sinfiy nuktai nazardan tushuntirgan. Ijtimoiy ziddiyatlarni sun iy ravishda mutlaklashtirgan va ziddiyatlarni xal etishningasosiy usuli sifatida ijtimoiy inkilobni amalga oshirishni, mulkdorlar sinfini tugatishni taklif etgan. Ijtimoiy amaliyot bunday nazariyaning bir yoklama va xato‘ekanini kursatdi. Jamiyat tarakkiyoti kup boskichli jarayon ekani tug‘risidagi karashlar AQSH faylasufi O. Toffler tomonidan ilgari surilgan.
Bunday karashga kura jamiyatlar tarakkiyotiga binoan, ag‘rar jamiyat, industrial jamiyat, postindustrial jamiyatga ajratilgan. Adabiyotlarda jamiyat tarakkiyoti borasida sivilizatsiyali yondashuv g‘oyasi ilgari surilmokda. Bunday yondashuvga kura xar bir xalk O‘zining betakror, noyob, O‘ziga xos va O‘ziga mos turmush tarzini saklab kolgan xolda, boshka xalklar tajribalaridan ijodiy foydalanish orkali ijtimoiy tarakkiyotning O‘ziga xos modelini yaratadi. Jamiyat xayotiga barkarorlik va bekarorlik xam xos. Xar bir inson O‘z oldiga kuygan maksadlariga erishish uchun osoyishtalik va tinchlikka muxtoj bo‘lgani kabi, jamiyat xam O‘z oldiga kuygan vazifalarni ado‘etishi uchun ijtimoiy-siyosiy barkarorlikka extiyoj sezadi. Barkarorlik jamiyat tarakkiyotining tadrijiy rivojlanishi, ijtimoiy tizimning muayyan darajadagi bir tekis faoliyat kursatish imkoniyatidir. U turg‘unlik tushunchasidan keskin farklanadi. Ijtimoiy-siyosiy turg‘unlik tushunchasi jamiyatdagi mavjud siyosiy, iktisodiy, ma’naviy tizimning tanazzuli alomatidir. Jamiyatda barkarorlik bekarorlik bilan, inkiroz g‘ullab-yashnash bilan almashib turishi xam mumkin. Jamiyatning ma’naviy, iktisodiy, siyosiy, xukukiy soxalarida muayyan yutuklarga erishilgach, ijtimoiy imkoniyatlar ruyobga chikarilib bulgach, uning bundan keyingi tarakkiyoti yulida yangi muammolar tugiladi va ularni xal etish vazifasi paydo buladi. Jamiyat a zolarining ma’naviy saloxiyati, milliy psixologiyasi, tabiiy ravishda mavjud siyosiy to‘zum kishilarni boshkarishning O‘ziga xos usullarini xayotga tadbik etadi. Insoniyat xayoti tarixida jamiyat barkarorligini ta minlashning monarxiyaga asoslangan, aristokratik, totalitar va demokratik usullari tajribadan Utgan. Bekarorlik ichki va tashki jarayon va taxdidlar natijasida vujudga keladi.
Bekarorlik bir ijtimoiy-siyosiy to‘zumdan boshka bir ijtimoiy-siyosiy to‘zumga Utish davrida keskinlashishi mumkin. Jamiyat barkarorliginingizdan chikishi kishilar psixologiyasidagi salbiy O‘zgarishlarda, konunlarningishlamasligida, ijtimoiy burchningado‘etilmasligida, ijtimoiy ideallarning yukolishida, g‘oya va mafkuraga lokaydlikning kuchayishida, turli jinoiy g‘uruxlarning paydo bulishida, ijtimoiy adolat mezonlarining bo‘zilishida, davlat idoralariningaxolini boshkarish kobiliyati kuchsizlanishida, turli ziddiyatlarning keskinlashuvida O‘z ifodasini topadi. Inson falsafaning bosh mavzusi. Insonning yaralishi, moxiyati va jamiyatda tutgan Urni falsafiy muammolar tizimida muxim Urin tutadi.
Turli falsafiy ta’limotlarda bu masalalar turlicha talkin etib kelingan. Shunday bulishi tabiiy xam edi, chunki inson moxiyatan ijtimoiy-tarixiy va madaniy mavjudot sifatida xar bir yangi tarixiy sharoitda O‘zligini chukurrok ang‘lashga, insoniy moxiyatini ruyobga chikarishga intilaveradi. Sukrotning O‘zliging‘ni bil degan xikmatli so‘zi xar bir tarixiy davrda yan-gicha axamiyat kasb etadi. Insonda butun olam va jamiyatning moxiyati mujassamlashgandir. Ulug‘mutasavvuf Abdulxolik /ijduvoniy insonni kichik olam deb xisoblagan. Falsafada baxs yuritiladigan barcha masalalar inson muammosiga bevosita daxldordir. Umuman olganda, insonga daxldor bulmasa, unga foyda keltirmasa, jamiyatning okirini engil kilmasa, unday fanning keragi bormikan? Shu ma noda, inson, avvallo, O‘zi uchun zarur bo‘lgan fanlarni, ilmlar va bilimlar tizimini yaratgan.