Жаҳон иқтисодий ва ижтимоий географияси

Global muammolar.


Insoniyatning global (dunyoviy,sayyoraviy,umumjahon,xalqaro) muammolari.
Tinchlik va qurolsizlanish.
Taxminan 14,5ming marta urush bo’lgan 3,5mlrd odam o’lgan. 1980 yili qurollanishga 1trln AQSH dollari sarflagan.
Ekologik “chiqindini kosmosga” uglerod oksidi sulьfat gazi (Tursunzodada ftor gazi, mol tishi, anor guli) SO₂ni atmosferada ko’payib borishi havo haroratini 3-4⁰ga ko’taradi. +2⁰C isisa muz erib yarim metr suv bosadi,iqlim o’zgaradi.
Atmosferasi uglerod oksidi bilan eng ko’p ifloslangan davlatlar: YAponiya (2,9 ming t. 1 km² hududga), Germaniya (2,5), Buyuk Britaniya (2,4), Fransiya (0,7), AQSH (0,5), Rossiya (0,1), Xitoy (0,3).
Demografik. BMT tomonidan oilani rejalashtirish.Dunyo aholisining o’sishi 1960 yil-2%, 1980 yil-1,6%, asr oxiriga borib 1,5%, 2100 yilllar-1,2% bo’ladi.
Aholi-ekologiya-iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanish.
Energetika va xom-ashyo muammolari.
Mazkur muammo kelib chiqishini 1-sababi jahon xo’jaligini energetika va xom-ashyoga nisbatan “ishtahasini” juda oshib borayotganligidir.
Masalan: XX asrda qazib olingan butun ko’mirning 40%, temirning 55%, neft va tabiiy gazning,boksitning 80%i so’ngi 20yillikka to’g’ri keladi.
2-sababi tekshirilgan zaxiralarning cheklanganligi.
3-sababi dunyodagi ayrim regionlar va mamlakatlarning tabiiy resurslar bilan bir xil ta’minlanmaganligi.Masalan: Fors ko’rfazi bo’yi mamlakatlarida jahonda aniqlanilgan neft zaxirasining 2/3qismi mavjud.Masalan: Saudiya Arabistonida YAIM 95%i neftdan keladi.
Oziq-ovqat muammosi.
Mediklarning hisobiga ko’ra, inson iste’mol qiladigan taomning kaloriyalik medisina normasi sutkasiga 2300-2600kkal va 70-700g oqsildan kam bo’lmasligi kerak.Lekin BMT ma’lumotiga ko’ra, dunyo aholisining 1/3qismi (rivojlangan mamlakatlar)gina shunday oziq bilan ta’minlangan xolos.
Oziq-ovqat bilan ta’minlanganlik darajasi bo’yicha aholi jon boshiga hisoblanganda Italiya 1-o’rinda. Afrikada esa Liviya.
Rivojlanayotgan mamlakatlarda oziq-ovqat muammosi ancha murakkab.Dunyoda yetishtiriladigan g’alla hosilining 1/3qismi, go’sht, sut, tuxumning 15-20%i ana shu mamlakatlarga to’g’ri keladi. Masalan: Indoneziya, Pokistonda aholi jon boshiga go’sht iste’mol qilish 4kg (yiliga).Hindistonda 1,5-2kgni tashkil etgani holda, AQSH, Fransiya, Avstraliyada bu ko’rsatkich 100kg dan ortiq.
Oziq-ovqat muammosini hal qilish uchun 2xil usuldan foydalanish mumkin:
1.Ekstensiv yo’l. 2.Intensiv yo’l.
XX asr mobaynida sug’oriladigan erlar maydoni 4mln.gektardan 350mln.gektarga ko’paymoqda.Obikor dehqonchilik jahonning 135 mamlakatida tarqalgan bo’lib, uning yarmidan ortig’i Osiyoga to’g’ri keladi.