Jaylawlardan aqíLǴa say paydalaníw I. Kirisiw II. TiykarǵÍ BÓlim

Tábiyǵíy jaylawlardí jaqsílaw.jaylawlardi ústirtin jaqsılaw.Tábiyǵıy jaylaw tipleriniń hár qıylılıǵı ónimdarlıq dárejesi, ósimlik qaplamınıń kóp túrliligi hám azıqlıq bahasınıń bir qıylı emesligi olardı jaqsılaw is-ilajların da hár qıylı túrde qollanıladı.Jaylawlardıń ónimdarlıǵı hám olardan alınatuǵın azıqtıń sapası belgili atızlardıń topıraq-hawa rayı sharayatları menen tıǵız baylanıslı hám kóbinese otlaqtıń xojalıq jaǵdayına da baylanıslı bolıp, olardan natuwrıpaydalanıw nátiyjesinde ónimdarlıǵı keskin páseyip ketedi.
Tábiyǵıy azıq maydanların jaqsılaw usılları eki gruppaǵa: ústirtin jaqsılaw hám túp-tiykarınan jaqsılawǵa bólinedi.
Ústirtin jaqsılaw- bul tábiyǵıy jaylawdıń tábiyǵıy ósimlik qaplamın buzbastan ónimdarlıǵın asırıwǵa mólsherlengen is-ilajlardı qollanıw.
Ústirtin jaqsılaw sistemasında tábiyǵıy otlaqtaǵı ósimliklerdiń nátiyjeliligin támiyinlew ushın olarǵa bir qansha qolaylı suw muǵdarın, hawa hám azıq rejimlerin jaqsılaw jolı menen olardan uzaq múddet azıq alıwǵa qaratılǵan is-ilajlar ótkeriledi. Bul ilajlar otlaqlardıń tamır-paxallı hám siyrek túpli stadiyasında ótkeriw nátiyjeli bolıp esaplanadı.Eger otlaqta tıǵız túpli shópler kóbeyip ketken bolsa, bunday azıq maydanlarında egilgen pishenzar hám jaylawlar payda etiw jolı menen jaqsılaw múmkin boladı. Jaylaw ósimlikleriniń 35-45 procentiniń toyımlılıǵı joqarı bolǵan shópler shólkemlestirilse, ústirtin jaqsılaw maqsetke muwapıq dep esaplanadı. Shóp qaplamında azıqlıq bahası joqarı shópler kórsetilgennen kem bolsa, ústirtin jaqsılaw ilajlarınıń nátiyjesi az boladı, bun­day jerlerde túp-tiykarınan jaqsılaw is-ilajların ótkeriw talap etiledi.
Túp-tiykarınan jaqsılaw, az ónimli, aynıǵan tábiyǵıy azıq maydanlarında tábiyǵıy túrlerdi tolıq buzıp, ornına kóp jıllıq joqarı toyımlı ot-shóplik qaplamın payda etiw.
Ayırım ilajlar ústirtin hám túp-tiykarınan jaqsılawda da orınlanıwı múmkin, máselen, tóginlew, biyik, oy jerlerdi tegislew.
Shól zonası jaylawların ústirtin jaqsılawdıń texnikalıq usılları tómendegilerden ibarat:
- topıraq, suw rejimin jaqsılaw;
- ósimlik qaplamı azıq rejimin jaqsılaw (tóginlew);
- tárbiyalaw (boronalaw, diskalaw, jabayı shóplerge qarsı gúres, islew
bermesten egiw hám basqalar)
U’stirtin jaqsilawda mádeniylestiriw-texnikalíq isleri
Mádeniylestiriw-texnikalıq isleri otlaqtıń paydalı ot-shópler ósetuǵın maydanın keńeyttiriw, shóplerdiń hasılın asırıwshı hám pishen tayarlaw ushın mexanizmlerden jaqsıraq paydalanıwǵa sharayat jaratıw ushın orınlanatuǵın is-ilajlar bolıp esaplanadı. Bul islerge jaylaw hám pishenzar maydanların terek hám putalardan, túrli shıǵındı hám taslardan tazalaw hám topıraq betin tegislewler kiredi.
Jaylaw hám pishenzarlardı terek hám putalardan tazalaw me­xanikalıq hám ximiyalıq usıllar menen orınlanadı.”Eger jer júziniń 20 procentinen artıǵı shópler menen qaplanǵan bolsa, mexanikalıq usıl qollanılıp, bunda julatuǵın mashinalar hám arnawlı puta kesiwshi traktorlardan paydalanıladı.
Oraylıq Aziyanıń shól zonasında, ásirese qumlı, shirindi hám mineral zatlarǵa jarlı topıraqlarda tóginlerdi qollanıw joqarı nátiyje beredi. Bul sharayatta jaylawlar ónimdarlıǵın asırıwda qıy beriw áhmiyetli bolıp esaplanadı. Tóginler ósimliklerdiń báhárgi ósiwi baslanǵanǵa shekem, dekabr`-yanvar` aylarında berilip, boronalar járdeminde túbine kómiledi.Tóginler quramındaǵı nitratlar hám sul`fidlerdiń jer astı suwlarınıń quramına ótip ketiwi topıraqtıń mexanikalıq quramı, suwǵarıw hám tóginlewdiń muǵdarına baylanıslı. Bul faktorlardı itibarǵa alıw hám tóginler beriwdiń múddetleri, usılı, kómiliw tereńligi hám usı sıyaqlılardı jetilistirip barıw, tóginlerdi qorshaǵan ortalıqqa keri tásirin kemeytiriwdiń tiykarǵı shártleri bolıp esaplanadı. Azotlı tóginlerdiń shópzarǵa ósiw dáwiri dawamında bólip-bólip beriliwi olardıń jer astı suwlarına shıǵıp ketiwin keskin kemeytiredi, ósimliktiń tóginlerden paydalanıw koefficienti artadı, sonday-aq, tóginlerdi topıraq ishine beriw topıraq betine bergendegige qaraǵanda olardaǵı azıq zatlardıń ısırap bolıwın 30% ke shekem kemeytiredi.
Demek, tóginlerdiń qorshaǵan ortalıqqa keri tásirin joq etiw ushın olardı qollanıwda ilimiy usınıslarǵa tiykarlanıw kerek boladı.