Jihozlar va loyihalash asoslari

(8- 1)

bu yerda: Q — konveyeming ish unumi, t/soat; A — tasmaning shakli va roliklaming qiyalik burchagiga bog‘liq bo‘lgan koeffitsient:

	Yassi tasma							Tamovsimon tasma
Yon tomondagi rohklar-
ning qiyahk burchagi,	a°			—				20				30		36
Materialning tabiiy
qiyalik burchagi, p°	15			20			15	20		15		20	15	20
A	240			325,,			470 ,	550		550		625	585	655
pn —to'kilm a zichlik,		kg/m 2; 0			—		tasm aning		harakat		tezligi, m / s \ K —
					127

www.ziyouz.com kutubxonasi

konveyeming qiyaligiga bog‘liq bo'lgan koeffitsient:

Konveyerning

qiyalik burchagi, a°	10 gacha	12	14	16	18	20
K	1,0	0,97	0,95	0,92	0,89	0,85

Tasmaning tezligi tashiladigan yukning turiga va tasmaning eniga qarab, Davlat standartlarida belgilangan qiymatlarga muvofiq (0,5 dan 6,3 m/s) belgilanadi. Tashilganda changiydigan va uvalanib ketadigan yuklar uchun tasma tezligining kichik qiymatlari qabul qilinadi.

Elektr motoming taxminiy quwati (N, kW) quyidagi formuladan aniqlanadi:

	N = K '[C L3 + 0,0001501 ± QH/(367?i)\			(8.2)
bu yerda: K ’ —tasmaning uzunligiga bog‘liq koeffitsient:
Tasmaning uzunligi, m < 16		16—30 30—45 >45
K '	1,25	1,1	1,05	1,0
C — tasmaning eniga qarab aniqlanadigan koeffitsient:
Tasmaning eni, m		0,65	0,8	1,0	1,2
C		0,023	0,028	0,032	0,046

12. 
    — konveyeming uzunligi, m; H — yukni ko‘tarish yoki tushirish balandligi, m; q— yuritmaning foydali ish koeffitsienti (FIK).
    

Plastinkali konveyerning tasmali konveyerdan farqi shundaki, bunda egiluvchan tasma o‘miga rolikli zanjirlar 3 ga mahkamlab o‘rnatilgan metall plastinkalar 1 dan foydalaniladi (47-rasm). Ba'zan bunday konveyerlarda materialni uzatish bilan bir paytning o‘zida quritish va


47-rasm. Ptastinkali konveyer.

1. 
   —metall plastinka; 2 —barabanlar; 3 —rolikli zanjirlar.
   

128

www.ziyouz.com kutubxonasi

kuydirish jarayonlari hambajariladi. Soehiluvchan materiallartashilganda plastinkalarning yon tomonlariga bortlar o‘rnatiladi. Bu konveyerlar yirik bo‘lakli, qaynoq (kuydirilgan ohak) materiallarni 150 m gacha masofaga 45—60° burchak ostida, tasmaning 0,05—1,25 m/s harakat tezligida ishlatiladi.

Qovurg‘ali konveyer yog‘och, temir yoki eho'yandan yasalgan tarnovdan iborat bo‘lib, uning ichida qovurg‘alar 3 mahkamlab o‘rnatilgan tortuvchi element 2 uzluksiz harakatlanadi (48-rasm). Tortuvchi mexanizm zanjiming harakati jarayonida tarnovning bir boshiga kelib tushgan va qamrab olingan materialni tarnovning oxiriga olib kelib to‘kkuncha birgalikda harakatlandi. Tamovning teshigi qayerda joylashganligiga qarab materialni uning istalgan joyidan yuklash va to'kish mumkin. Bunday konveyerlar changsimon, donador va mayda bo‘lakli (temir kuyindisi va changi, temir kolchedani, superfosfat, ammofos, kalsiy xlorid, ohak va shu kabilar) materiallarni tashishda ishlatiladi. Ulardan qaynoq yuklarni bir paytning o‘zida tashish hamda sovitish uchun ham foydalaniladi. Konveyeming tezligi 0,16—0,40 m/s bo'lganda bitta qovurg'a yordarnida 1 soat ichida 8— 151 materialni 100 m masofaga tashish mumkin. Konveyeming ish unumi ( Q, t/soat) ushbu tenglamadan aniqlanadi:

Q = 3,6Vpm# /a tl

(8.3)

bu yerda: V — bitta qovurg'a qam rab oladigan m aterialning h a jm i, m 3; 9 —tortuvchi

elementning siljish tezligi, m/s; aq — qovurg'alar orasidagi masofa, m (0,4 — 0,6m).
129

www.ziyouz.com kutubxonasi

Tuzilishining oddiyligi; har qanday joyda ham materialni yuklash va tushirish mumkinligi; germetikligi; materialni yuqoriga tik ko‘tara olinishi; materialni bir paytning o‘zida quritib, sovitib, yuvib siljitishni amalga oshirish mumkinligi qovurg‘ali konveyerlarning afzalligi hisoblanadi. Elektr energiyasi sariining yuqoriligi; zanjir, tarnov, kurakchalarning yedirilishi; tashilayotgan materialning maydalanib ketishi; siljish uzunligining kichikligi (60—100 mgacha) uning kamchiligi hisoblanadi.

Chohnichli konveyer (elevator) to‘kma yuklarni tikka yoki sal qiya yo‘nalishda tashish uchun xizmat qiladi. Shunga muvofiq ular tikka (vertikal) va qiya o‘rnatilgan turlarga bo‘linadi. Konveyerning qiyalik burchagi, odatda, 60° dan katta bolmaydi. Cho‘michli konveyerlar

49-rasm. Cho‘michli elevatorlar:

a — orasi ochiq cho ‘m ichli; b			—tutash	cho ‘m ichli;
1 -qobiqning p a stk i bo ‘lim i; 2			—tortuvchi baraban;
3 — tortish	elem enti;	4 —11 — c h o 'm ich ; 5		—y u k la sh
patrubogi; 6	—qobiqning o ‘rta bo ‘lim i; 7 —qobiqning
y u q o rig i b o ‘lim i; 8		— y u ritish	b a ra b a n i; 9 — y u k

tushiriladigan p a tru b o k; 1 0 —y o ‘n a ltiru vch i m oslam a .
130

www.ziyouz.com kutubxonasi

a

a — ch u q u r; b —m a y d a ; d — bortli y o ‘n a ltiru vch ila r b o r v a tu b i o ‘tk ir burchakli.

mineral o‘g‘itlar va tuzlar ishlab chiqarishda, oltingugurt kolchedani, fosfatli xomashyolarni tashishda ishlatiladi. Tortuvchi elementining turiga qarab elevatorlar tasmali va zanjirli boTadi. C ho‘michlarning joylashishiga qarab esa elevatorlar orasi ochiq cho'michli, ya’ni cho'michlari bir-biridan maTum masofada joylashgan (oson to'kiluvchan materiallami yuklash uchun) va tutash cho‘michli (yomon to'kiluvchan, ya’ni nam, yanchilgan materiallar uchun) ko‘rinishga ega.
Cho'michli elevator tortuvchi element 3 ga bikir mahkamlangan cho‘michlar 4 dan iborat. Tortuvchi element yuqorigi uzatma c? va pastki tortish baraban 2 larini qamrab turadi (49-rasm). Qiya elevatorlarda tasmaning ish qismi tayanch roliklarda harakatlanadi. Yukni bo'shatish turiga qarab elevatorlar tez yuruvchi (cho‘michlar tezligi 1—4 m/s) va sekin yuruvchi (tezligi 0,6—0,8 m/s) turlarga boTinadi. Tezyurar elevatorlar yuklami markazdan qochma kuch ta’sirida bo‘shatadi.
Cho'michlarning, asosan, uchta turi keng tarqalgan (50-rasm):

1. 
   Tubi yumaloq chuqur cho‘michlar, oson sochiluvchan materiallami tashish uchun qoTlaniladi.
   
2. 
   Tubi yumaloq mayda cho‘michlar, qiyin to‘kiluvchan materiallami tashish uchun qoTlaniladi.
   
3. 
   Bortli yo‘naltiruvchisi bor va tubi o‘tkir burchakli cho‘mi-chlar, oson sochiluvchan materiallarni tashish uchun ishlatiladi (50-rasm, d).
   

Ko‘ndalang kesimi oTchamining kichikligi; yuklarni ancha balandlikka (60 m gacha) uzatish imkoni mavjudligi; ish unumining chegarasi kengligi (5 — 100 m3/s) cho‘michli elevatorlarning afzalliklari hisoblanadi.

Ortiqcha yuk ortilishiga sezgirligi; yukni bir tekis berish zaruriyati
131

www.ziyouz.com kutubxonasi

ulaming kamchiligidir. Elevatorning ish unumi ( Q, m3/soat) quyidagi formulaga binoan aniqlanadi:

K / 'ach = 0/(3,6 v pt wch ) •

8-4

bu yerd a : /o — cho ‘m ic h n in g g e o m e trik fo y d a li h a jm i, m ' ( G O S T 2 0 3 6 - 7 7 ga m u vo flq ta n la n a d i); a ^ — cho ‘m ich n in g qad a m i, m ; u — tasm a y o k i za njirning h a ra k a t tezligi, m /s ;

Elevator motorining kerakli quwati (N, kW):

N = ( 0 ,7 5 4 2 t f p n / n ) [1 ,1 5 + 2 9 0 u " 0 -2 8 / (7Cpn )]|3 q . 8 . 5
bu yerda: fSq — quw at zaxirasi koeffitsienti; K — tasmali konveyerlar uchun 1 ga, zanjirlilar uchun 1,43 ga teng bo'lgan koeffitsient.
Vintsimon konveyer (shnek). Shnekning asosiy uzelitubi yarimsi-lindr shaklidagi tarnov 1, vint 3 va yuritma 5,7 hisoblanadi (51-rasm). Ko‘p changiydigan, qaynoq va o‘tkir hidli yuklarni tashish uchun shnek germetik tuzilishga ega bo‘lishi zarur. Shnek qator afzalliklarga ega:

a —yaxht vintli; b —tasmasimon vintli; d —parraksimon vintli:

1 —tamov; 2 —val; 3 —vint; 4 —yuk bo‘shatish shtutseri; 5 —elektryuritgich; 6, 8 - muftalar; 7 - reduktor; 9,10,12 - podshipniklar; 11 - yuk ortish shtutseri.
132

www.ziyouz.com kutubxonasi

tuzilishi oddiy, unga xizmat ko'rsatishqulay; oMchami kichik; yukni oraliqda tushirish imkoni bor. Elektr quwati sarfming yuqoriligi; yukni tashishda materialning maydalanib ketishi; shnek va tarnovning ko‘p yedirilishi ortiqcharoq yukka sezgirligi; ishlaganda shovqinning baland chiqishi uning kamchiligi hisoblanadi.

ShnekJarning ish unumi soatiga 100 m3 dan, yuk tashish masofasi esa 40 m dan oshmaydi. Uzoq masofaga yuk tashish zarur boMganda yuk tashuvchi tasma bir nechta shnekdan tuziladi. Tikka yo‘nalishda shneklar materialni 15 m masofagacha uzatib berishi mumkin. Shnekning ish unumi quyidagi formuladan aniqlanadi:

Q = A lD 2arny/pnc .

8.6

bu yerda: D — vint diametri (GOST 2037-75), m; ay— vint qadami (1,0—0,3 D), m; n — vintning aylanish chastotasi (6—300 m in '1); y — toMdirilish koeffitsienti

(0,4-0,125); c — shnekning qiyalik burchagini hisobga oluvchi koeffitsient:

Shnekning qiyalik	0	5	10	15	20
burchagi, gradus
c	1,0	0,9	0,8	0,7	0,6

Vintning aylanish chastotasi (min-1) tashilayotgan yukning turiga bogMiq va u quyidagi formula bilan aniqlanadi:

<*•?)
bu yerda: b = 3 0 + 6 0 (quyidagi jadvaldan tanlanadi).
Vintsimon konveyer yuritmasining quwati (yV,Wt) quyidagicha aniqlanadi: