Jihozlar va loyihalash asoslari

Porshenli kompressor — gazning siqilishi berk idish hajmini kamaytirish hisobiga amalga oshiriladigan qurilma. Ular quyidagicha turlarga bo‘linadi:

1. 
   harakatlanish usuliga ko‘ra — bir marta harakatlanuvchi, ikki marta harakatlanuvchi;
   

2. 
   silindrining joylashishiga koTa — gorizontal silindrli, vertikal silindrli va qiya silindrli;
   

2. 
   gazni siqish bosqichining soniga ko‘ra — bir, ikki va ko‘p bosqichli;
   

2. 
   sovitish usuliga ko‘ra — havo bilan va suv bilan sovitiladigan.
   

149

www.ziyouz.com kutubxonasi

	Ayrim kompressorlarning texnik tavsifi						12-jadval
Markasi	Muhit	Uza-	Oxirgi	Valning	Quwat,		Siqish
		tish,	bosim,	aylanish	kW		bos-
		m3/s	MPa	chasto-			qichla-
				tasi, Hz			ri soni
	P o r s h e n 1i k o m p r e s s o r l a r
BY 6/4	Havo	0,1	0,4	16,3	27,0		1
2PA 3/350	Azot	0,05	35	24,67	58		4
4 M 1 6 100/200	Karbo-	1,35	20,1	6,25	1208		5
	nat
	angid.
	gazi
M a r k a z d a n q o c h m a k o m p r e s s o r l a r
K-1500-62-1	Havo	21,50	0,75	72,83	6300
K-1300-91-1	Azot	21,67	0,112	75	605
KTK-12,5/35	Kislo-	4,67	3,5	23,0	2700
	rod

Kompressorlar gazni 150 MPa va undan yuqori bosimgacha siqa olishi mumkin. Siqish jarayoni izotermik va adiabatik kechadi. Xona haroratiga ega bo‘lgan gazni 1 MPa gacha bo'lgan adiabatik siqishda uning harorati 300°C gacha ko'tariladi va bu haroratda kompressor moyi parchalanib ketadi. Shuning uchun bir bosqichli kompressorlar 0,8 MPadan yuqori bo‘lmagan bosimga mo‘ljallab ishlab chiqariladi, yuqori bosimlar uchun esa ko‘p bosqichli (bosqichlar soni 8 tagacha), bosqichlar oralig‘ida sovitib turiladigan kompressorlar ishlab chiqariladi.

Alohida bosqichlardagi gazning siqilish darajasi {PJP{) 3—4 ga teng deb qabul qilinadi. Hajmiy FIK quyidagi nisbat bilan ifodalanadi: h=v2/ Vj ; bu yerda: v^ — silindrning hajmi; v2— gazning porshen bilan so‘riladigan haqiqiy hajmi («o‘lik zona»da qolgan gazning hajmi chiqarib
150

www.ziyouz.com kutubxonasi

tashlanganda). Kompressorlarning hajmiy FIK ni oshirish uchun, silindr hajmining 3—4%ni egallaydigan «o‘lik zona» ning hajmini kamaytirishga harakat qilinadi (silindrga moy quyish, cho‘kma klapanlardan foyda-lanish orqali). Uning son qiymati gazni siqib ko‘taradigan bosimga bog‘liq. Gazning siqilish bosimi qancha yuqori bo‘lsa, zararli maydonda qolgan gaz kengayganda egallaydigan hajm shuncha katta bo'ladi va porshen so‘rib oladigan hajm shuncha kichik bo‘ladi. Siqish bosimi ko‘tarilganda shunday holat vujudga keladiki, bunda zararli maydonda qolgan gaz porshen orqaga yurganda silindrning butun hajmini egallaydi. Shunda yangi gaz so'rilmaydi va 1 (uzatish koeffitsienti —kompressor amalda uzatib berayotgan gaz hajmining porshen o‘tkazayotgan gaz hajmiga nisbati; 1= =0,7=0,92 atrofida bo‘ladi va bosim oshishi bilan u kamayadi) nolga teng bo‘ladi. 1=0 boMgandagi PffiP^ nisbat siqilish chegarasi deyiladi. Shunday qilib, amalda so‘riladigan hajm har doim porshen siqib chiqaradigan hajmdan kichik bo‘ladi. So‘rilish sharoitiga keltirilgan, kompressor amalda haydab beradigan hajm, har doim indikator diagrammasiga binoan so'riladigan hajmdan kichik bo'ladi. Bu turli xil yo‘qotishlar (klapan va silindrdagi zichlanishlar yaxshi emasligi, so‘rilishga qarshilik, so‘rilayotgan gazning namligi va h.k.) tufayli ro‘y beradi.

Bir silindrli kompressorlarning ish unumi (m3/s) quyidagicha

aniqlanadi:
bir marta harakatlanuvchi	Q = rjFsn.	(8.18)
ikki marta harakatlanuvchi	Q = r/(2F - f ) s n	■ (8.19)

Ko‘p silindrli bir marta harakatlanuvchi kompressorning ish unumi(m3/s):

Q = rjFsni.

(8.20)

bu yerda: F — birinchi bosqichdagi porshenning ko'ndalang kesim maydoni, m 2; s — poishenning yurish yo‘li, m; /-shtokning maydoni, m2; i — silindrlar soni.

Elektr motorning talab etadigan quwati (W):

N = J3CJN/?J .

(8.21)

bu yerda: p ■— quwat zaxirasi koeffitsienti, 1,1—1,2 ga teng.

151

www.ziyouz.com kutubxonasi

Porshenli kompressorlarning gaz uzatishi so‘rish klapanlarini to‘la yoki qisman ochish, gazni so‘rish liniyasidan haydash liniyasiga o‘tkazib yuborish yo‘li bilan tartibga solib turiladi.

Markazdan qochma kompressor — gazga aylanib turuvchi parraklar yordamida ta’sir ko‘rsatadigan qurilma.
Ular katta hajmdagi gaz yoki havoni 0,11 dan 31,4 MPa gacha bosim ostida uzatish uchun foydalaniladi. Gazni 0,3 MPa bosimgacha siqadigan m arkazdan qochm a kom pressorli m ashinalar turbohavopuflagichlar deyiladi. Bu mashinalarda bosqichlar soni 3 —4 tadan oshmaydi, yuqoriroq bosim hosil qilish uchun bosqichlar soni 16 tagacha yetadigan turbokompressorlar ishlatiladi (59-rasm). Turbo-kompressorlarda siqish darajasi 4 dan yuqori bo‘lganda gaz oraliqda sovitiladi. Ko‘p bosqichli turbokompressorlarda g‘ildirak bir nechta boTimga ajratilgan boTadi. Har bir boTim doirasida gTIdirakning diametri va kengligi bir xil, lekin har bir keyingi boTimda g'ildirakning oTchami oldingisidan kichik boTadi.

Ammiak sintez qilish uchun ish unumi 1,06 dan 53,8 m3/s, gazning oxirgi bosimi 32 MPa gacha boTgan markazdan qochma kompressorlar ishlab chiqilgan.

Vakunm-nasoslar
Vakuum-nasos siyraklashtirilgan gazlar (vakuum) olish uchun idishlardan gaz va bugTami chiqarib tashlovchi qurilmadir. Quruq (faqat qumq gaz uchun) va ho‘1 (gaz bilan biiga suyuqlik uchun), porshenli va aylanma vakuum-nasoslar mavjud. Ayrim vakuum-nasoslaming tavsifi 13-jadvalda keltirilgan.