Ájiniyaz atindaģi nókis mámleketlik pedagogikaliq instituti tábiyiy pánler fakulteti

Kurs jumısınıń maqseti.Tábiyiy baǵlar bólek ekologiyalıq, materiallıq hám estetik áhmiyetdegi tábiyaattı qorǵaw baǵdarında, rekreatsion, ilimiy hám materiallıq maqsetlerdegi tábiyiy obyekt hám komplekslerdi asıraw hám de paydalanıwǵa qaratılǵan qáwipsizlik etiletuǵın tábiyiy aymaqlar bolıp tabıladı.Tábiyaattıń kem ushraytuǵın, dıqqatqa iye obyektlerin úńgirler, ájayıp formalı jar taslar, jıralar, sarqıramalar, jer qatlamları ashılıp qalǵan jaylar, ayrıqsha bulaqlar, úlken jaslı terekler kiritiledi. Tábiyattıń bunday obyektleri ilimiy, rekreatsiya, turizm, sayaxat maqsetlerinde úyreniledi hám qáwipsizlik etiledi.

I.1. Qorıqxanalar hám olardıń áhmiyeti
Ózbekstan Respublikası tábiyattı qorǵaw salasındaǵı bir qansha xalıq aralıq konvensiyalar, sonday-aq biotúrlilikti saqlaw boyınsha konvensiyaģa qosılǵan. Mámleketimiz tárepinen bul xalıq aralıq hújjetler boyınsha óz minnetlemelerin orınlawında qorǵawlatuǵın tábiyiy aymaqlar úlken áhmiyetke iye boladı. Mámleket qorıq jerleri aymaǵında ilimiy izertlew iskerligi hám átirap tábiyiy ortalıqtı monıtorıń etiwden tısqarı basqa barlıq xızmetler qadaǵan etiledi. Tábiyiy baǵlar bólek ekologiyalıq, materiallıq hám estetik áhmiyetdegi tábiyaattı qorǵaw baǵdarında, rekreatsion, ilimiy hám materiallıq maqsetlerdegi tábiyiy obyekt hám komplekslerdi asıraw hám de paydalanıwǵa qaratılǵan qáwipsizlik etiletuǵın tábiyiy aymaqlar bolıp tabıladı. Tábiyiy baǵlar milliy tábiyiy baǵlar hám jergilikli áhmiyetke iyelik etiw baǵlarǵa bólinedi. Tábiyiy baǵlar aymaǵı qorıq jer zonalarǵa, rekreatsion, xojalıq hám basqa maqsetlerdegi zonalarǵa ajıratılǵan (Ózbekstan Respublikasınıń 2004 jıl 3 dekabrdegi «Qáwipsizlik etiletuǵın tábiyiy aymaqlar tuwrısında»ģı Nızamı ). Bul kitap bilim hám tájiriybeler almasıw hám qáwipsizlik etiletuǵın tábiyiy aymaqlardı asıraw sıyaqlı ullı maqsetlerge xızmet etedi. Qorıq jer hám tábiyiy baǵlar iskerlik kórsetpewi, bálki jasaydı. Shın mániste olar bar ekenligin negizi - olar haqqındaǵı tartıslar, ásirese ilimiy jumısınıń áhmiyeti haqqındaǵı tartıslar eli dawam etpekte. Kóplegen qorıqxanalarda xızmetkerlerdiń 3-4 áwladı ózgerdi, olar óz tariyxı - shólkem tariyxına iye esaplanadı.
Ózbekstan tábiyatın qorǵawda qorıq jerlerdiń áhmiyetin úyreniw, izertlew zárúrli ilimiy-ámeliy áhmiyetke iye. Jumıstıń izertlew obyekti retinde Ózbekstan qorıq jerlerdiń aktuall máseleleri. Ózbekstanda tábiyattı qáwipsizlik etiwdiń huqıqıy - normativ tárepleri. Ózbekstanda suw háwizleri hám atmosferanıń qáwipsizlik etiliwi. Ózbekstanda topıraq oramı, ósimlik hám haywanat áleminiń qáwipsizlik etiliwi. Ózbekstan qorıq jerleriniń dúziliwi hám iskerligi Taw regioni hám taw-orman qorıq jerleri Ózbekstan qorıq jerleri iskerliginiń rawajlanıwı máselesin úyreniwde respublikadaǵı qorıqxanalar alındı. Respublikadaǵı qorıq jerlerdi úyreniwde karta menen islew usıllarınan Ózbekstan Respublikası tábiyattı qorǵaw salasındaǵı bir qansha xalıq aralıq konvensiyalar, sonday-aq biotúrlilikti saqlaw boyınsha konvensiyaģa qosılǵan.

Mámleketimiz tárepinen bul xalıq aralıq hújjetler boyınsha óz minnetlemelerin orınlawında qorǵawlanatuǵın tábiyiy aymaqlar úlken áhmiyetke iye boladı. Házirgi waqıtta qáwipsizlik etiletuǵın aymaqlar sisteması quramına ulıwma maydanı 2164 km², 9 mámleket qorıq jeri, maydanı 6061 km² bolǵan 2 milliy park, maydanı 12186, 5 km² bolǵan 9 mámleket zakazniklari, 1 respublika kem ushraytuǵın haywanları kóbeytiw orayı kiredi. Lekin qadaģalaw etiletuǵın aymaqlarınıń tek ǵana 1, 8 % i uzaq múddetli esaplanadı. Bul álbette jetkilikli emes.