Ájiniyaz atindaǵi nókis mámleketlik pedagogikaliq instituti tábiyiy pánler fakulteti zoologiya, adam morfofiziologiyası hám onı oqıtıw metodikası kafedrası

Japıraq ayaqlılar qısqıshbaqa tárizliler (PHYLLOPODA) otryadı – japıraq ayaqlılar kóbirek dushshı suwlarda jasaydı. Basqa saǵaq ayaqlı qısqıshbaqalardan qalqan (karapaks) dıń kúshli rawajlanǵanlıgı menen ajıralıp turadı. Bir qansha túrlerinde karapaks deneniń arqa tárepinde jawıp tursa, basqalarda qalqan 2 tárepleme shıǵanaqdı payda etedi. Saǵaqlar 5 jup kókirek ayaq bóliminde jaylasqan eki jup murtınıń bir jubı shaqalanǵan bolıp háreketleniw organı esaplanadı. Hámme túrlerdiń kókirek ayaqları japıraq tárizli boladı. Japıraq ayaqlılar qalqanlılar, shıǵanaqlılar hám shaqlı murtlılar kenje otryadlarǵa bólinedi.

5 – súwret. Qalqanlı qısqıshbaqanıń sırtqı kórinisi
Qalqanlılar kenje otryadi ( NOTOSTRACA) –Qalqanlılardıń bas kókirek hám qarın bóliminiń jawıp turıwshı kókirek qalqanı jaqsı rawajlanǵan. Kókirek buwınlarındaǵı ayaqlar sanı hár túrli boladı. Aldınǵı 1-10 kókirek buwınlarında bir juptan keyingilerinde 4 – 6 juptan ayaqlar bar. Qalqanlılar partonegenez jol menen kóbeyedi. Máyekleri har túrli jaǵdaylarǵa shıdamlı. Otryad 9 túrdi óz ishine aladı. Quyash nurı túsip turatuǵın suw háwizlerinde yamasa jawınnan soń payda bolatuǵın suwlarda TRIOPS CONCIFORMIS hám LEPIDURUS APUS di ushıratıwǵa boladı.
Shaxlı murtlı qısqıshbaqa tárizliler (CLADOCERA)- Shaxlı murtlılardıń denesi eki qaptal tárepinen jalpayǵan bolıp eki qabatlı tınıq xitin shıǵanaq ishinde jaylasqan. Bir qansha wákilleriniń bas bólimi tómenge qarap iyilgen tumsıq tárizli ósimte – rostrumdi payda etedi. Mańlay bóliminde bir quramalı fasetkalı kóz onıń aldında ápiwayı nauplius kózi jaylasqan. Fasetkalı kóziniń ommatidler sanı hár túrli boladı. Dafniyanıń fasetkalı kózi 22 jırtqısh wákileriniń 300ge shekem ommatidalardan ibarat. Rostrum astında shópke uqsas qalta antennulalar jaylasqan. Antennalar kúshli rawajlanǵan uzın hám eki shaqlı pát tárizli qıllar menen qaplanǵan. Antennalar háreket etiw wazıypasın atqaradı. Qısqıshbaqalar eki antennalardı arqa tárepke sıltaw menen aldına túsip júzip ketedi. Shaqlı murtlılar teńiz hám dushshı suwlarda jasaytuǵın 400ge jaqın túrdi óz ishine aladı. Dushshı suwlarda dafniya – DAPHIA PULEX hám bosmina BOSMINA IONGIROSTRIS kóp ushıraydı. Kópshilik shaxlı murtlılar báhár hám jazda tuqımlanbaǵan máyek qoyıp, partonegenez usılda kóbeyedi. Máyegi denesiniń arqa tárepine qalqannıń astındaǵı kameralarǵa qoyıladı. Gúz hawa suwıwı menen máyeklerdiń bir bóliminen erkekler rawajlanadń ayırımlarınan urǵashılar rawajlanadı. Dafniya hám basqa bir qansha shaqlı murtlılardıń rawajlanıw cikli kolovratkalardikine uqsas GETEROGONIYA usılında boladı
.
6 – súwret. Shaqlı murtlı qısqıshbaqanıń wákili Dafniya (Daphia Pulex)