Ájiniyaz atindaǵi nókis mámleketlik pedagogikaliq instituti tábiyiy pánler fakulteti zoologiya, adam morfofiziologiyası hám onı oqıtıw metodikası kafedrası

Murtlı qısqıshbaqa tárizliler (Cirripedia)- Murtlı ayaqlılar suw astındaǵı taslarǵa kit, akula krablar terisi, mollyuskalar baqanshaǵı, kemelerdiń suw astı bólimine japısıp ómir keshiredi. Denesi plastinkalardan payda bolǵan baqanshaq penen qaplanǵan. Gúrek ayaqları uzın hám eki shaqlı murtlarǵa aylanǵan. Antennullalar hám denesiniń bas bólimi ózgerip, jabısıw organın payda etedi. Baqanshaq “bası” payda etetuǵın bólimi ashıladı hám baqanshaqtan “murt ayaqları” dep atalıwshı kókirek ayaqları shıǵadı. Murtlardıń bir tegis silkiniwi nátiyjesinde awız tesigine mayda azıq zatlar keledi. Murtlı ayaqlılar metamorfoz jolımen rawajlanadı. Olardıń sipri tárizli lichinkası basqa qısqıshbaqalardıń nauplis lichinkasına uqsas dúzilgen hám plankton ómir keshiredi. Bul lichinka antennullalardaǵı segment bezleri járdeminde ásten háreketlenetuǵın haywanlardıń terisine suw astındaǵı taslarǵa jabısıp aladı ham sol jerde ómir keshiredi.
Joqarı qısqıshbaqa tárizliler (Malacostraca)- Joqarı qısqıshbaqa tárizliler okean, teńiz hám dushshı suwlarda keń tarqalǵan bolıp, basqa qısqıshbaqalarǵa qaraǵanda iri bolıwı olarǵa xarakterli. Ayırım túrleri ızǵar hám qurǵaq jerlerde jasaydı. Joqarı qısqıshbaqa tárizlilerdiń tiykarǵı túrleri tómendegiler.

1. 
   Tegis ayaqlı qısqıshbaqa tárizliler- bular suwdaǵı ósimlikler yamasa qırǵaq zonalarındaǵı aǵash zarları menen qurıqlıqdaǵılar ósimlik japıraqlarımen azıqlanadı. 100-250-1000 dan aslam máyek qoyadı.Ayırım túrleri balıqlarǵa azıq bolsa ayırımları balıqlarda parazitlik etedi.
   
2. 
   Oń ayaqlı qısqıshbaqa tárizliler - bul otryadtıń júdá kóp wákilleri okean hám teńizlerde tarqalǵan (500 m tereńlikde ushıraydı). Teńizlerde tarqalǵan áwladları ortasında bir neshe smli mayda krablar krivetkalar 30-60 sm omar hám langustlar, ayaqları 2-3 sm ǵa shekem baratuǵın gigant krablarda bar.
   
3. 
   Dáryá qısqıshbaqası- onlap túrden ibarat. Bularda kóbirek iyis seziw, teri seziw, hám dám seziw organları jaqsı rawajlanǵan. Teń salmaqlılıq organı bar.
   

9 – súwret. Dáryá qısqıshbaqası.
Omarlar- ashıq teńizde (100-200 m tereńlikde) jasaydı. Úlkenligi 40-60-sm onıń omburlarında ótkir tisleri bar. Mollyuskalar balıqlar menen azıqlanadı. 4000 nan 32000 ǵa shekem máyek qoyadı.
Langustlar - sırtqı dúzilisi omarlargá uqsas. Teńiz qırǵaqları túbinde órmelep júrip ómir keshiredi. Úlken qısqıshları joq. Qorǵanıw hám seziw organları 11 jup murtları esaplanadı.

10 – súwret. Langustlar.



11 – súwret. Dafniya.
Dafniyalar - yamasa ayrı murtlı qısqıshbaqalar hámme suwda ushırasadı. Úlkenligi 2-3 mm. Qalqanınan úzliksiz túrde suw ótip turadı. Júredi minutına 500 ge shekem soǵadı. qısqıshbaqalar azıq - awqat ushın keń qollanıladı.


Sikloplar- bular tábiyiy shárayat tásirlerge shıdamlı, qolaysız shárayatda tuwılǵan siklop tez cistaǵa oralıp aladı. Balıqlardıń tiykarǵı azıǵı esaplanadı. Rishta, balalar ishek qurtınıń, aralıq xojayını esaplanadı. Joqarıda keltirilgen

12 – súwret. Siklop.