Ájiniyaz atindaǵi nókis mámleketlik pedagogikaliq instituti tábiyiy pánler fakulteti zoologiya, adam morfofiziologiyası hám onı oqıtıw metodikası kafedrası

Teń ayaqlılar ( Isopoda) – bul otryad túrleriniń denesi jalpaq, fasetkalı kózler karapaks bolmaydı. Kókirek ayaqları birdey uzınlıqda boladı. Dene boliminiń bir neshe yamasa buwınları telson boladı. Qarın ayaqları kelte tiykarǵı buwın hám eki japıraq tárizli saǵaq shaqalarınan ibarat. Shaqalar kitap betindey ayaqları ekzopoditi- sırtqı shaqalarınan payda bolǵan.
Qurǵaqlıqda jasaytuǵın túrleri suw teń ayaqlılarǵa uqsas saǵaqlardı qaplap alǵan suw perdesinde erigen kislorod arqalı dem aladı. Bir qansha qurǵaqlıqda jasaytuǵın túrleri xitin qaplaǵıshı sırtqı ótkiziwshi nayshalardı payda etedi.

2.2 Qısqıshbaqa tárizlilerdiń suw háwizlerindegi áhmiyeti.
Qısqıshbaqa tárizlilerdiń kópshiligi ásirese irileri awlanadı. Olardıń denesi hám ayaqlarındaǵı muskullerden azıq awqat ushın konservalar tayarlanadı. Dúnya boylap restoranlarda hám úylerde hár jılı 8,1 million tanna qısqıshbaqa góshi paydalanıladı. Qısqıshbaqa góshi belokqa bay, sonıń, ushın toyımlı azıq esaplanadı. Bunnan tısqarı quramında B12 vitamini bar. Qısqıshbaqa góshi júrek kesellikleriń aldın alıw hám qan basımın páseytiriw ushın awqatlanıw ushın buyırıladı. Biraz mayda qısqıshbaqa tárizliler bolsa balıqlar ushın azıq esaplanadı. Hátte teńiz hám okeanlardıń eń iri sút emiziwshi haywanlarıda tiykarınan mayda qısqıshbaqa tárizliler menen azıqlanadı. Dushshı suwda jasaytuǵın qısqıshbaqa tárizlilerden irileri dáryá qısqıshbaqası esaplanadı. Bular qaynatılıp pisirilgennen keyin yáki qaynap turǵan suwǵa batırılıp alınǵannan keyin júriw ayaqları muskulleri shiresi sorıladı. Qısqıshbaqalar baqalar, balıqlar hám soǵan uqsas haywanlardıń ólimtiklerin jep suw háwizlerin tazalawda úlken áhmiyetke iye. Dushshı suwdaǵı mayda qısqıshbaqa tárizlilerdiń suw búrgesi yaǵnıy dafniya, sikloplar balıqlar hám ásirese olardıń shabaqları ushın áhmiyetli azıq esaplanadı. Qurıtılǵan dafniyalar akvarium balıqları ushın azıq esabında satıladı. Dafniyalar suwdaǵı bakteriyalar hám mayda suw otları menen azıqlanıp, suw háwizlerin tazalaydı. Bir dafniya bir keshe kúndiz 4,8-40,8 mln bakteriyalardı jutıwı múmkin. Zahkashlar ósimlik qaldıqları menen azıqlanadı. Olar ósimlik qaldıqların bóleklep, topıraqtı shirindi zatlarǵa bayıtadı. Zahkashlar in qazıw menen topıraqtı jumsartıp, gewek qıladı, topıraq qatlamların aralastıradı. Zahkashlar qayta islengen topıraqlar suwdı jaqsı ótkeredi. On ayaqlılar azıq- awqat retinde úlken áhmiyetke iye. Dárya qısqıshbaqası, omar, langustlar awqatlıq retinde paydalanıladı. Hár jılı 1 mln tonna qısqıshbaqa tárizliler awlanadı.