Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogika institutı T. Т.Ótebaev, U. Q. Seytjanova, Т. A. Esemuratova

PedagogikalÍq qarım-qatnas funktsiyalarÍ





-óz ara xabar almasıwdı jolǵa qoyıw;



-tálim-tárbiya is-háreketin birgelikte shólkemlestiriw;



-oqıwshılardı erkin pikir júrgiziwge úyretiw;



-qolaysız hálattı klass ortalıǵı menen birgelikte qayǵırıw, sheshiw;



-doslar ushın qayǵırıw hám olarǵa járdem beriwge erisiw;



-ózligin ańlaw, oqıwshılar menen qarım –qatnasta qanaatlandırıwdı seziw.


4.1.-keste
Oqıtıwshınıń tuwrı shólkemlestirgen qarım-qatnası oqıwshınıń ózligin ańlaw funkciyasın rawajlandıradı. Bunda oqıtıwshınıń wazıypası qarım-qatnas tiykarında oqıwshılarǵa óziniń menligin ańlawın, shaxs sıpatında óz pikirin qorqpay erkin aytıw, ortalıqta óz ornın biliwı, óz ózin bahalawdı úyretiw kerek.
Pedagogikalıq qarım-qatnas dúzilisi tárepinen oqıtıwshı dóretiwshiliginiń siyrek ushırasatuǵın kórinisi bolıp esaplanadı. Pedagog alımlar oqıtıwshınıń oqıwshılar menen qarım-qatnasına kóplep pikirlerdi ilimiy shıǵarmalarında bayan etip hám qarım-qatnas, eń aldı menen, oqıtıwshınıń jeke psixologiyalıq qásiyeti sıpatında payda boladı. Alımlar bolsa, qarım-qatnas ushın oqıtıwshıǵa baǵdar beredi. Solay etip, rus pedagogı V.A. Kan-Kaliktiń pikirinshe, oqıtıwshınıń pedagogikalıq qarım-qatnası dúzilisi tómendegi baǵdarlarda ámelge asırıladı:
1. Prognostikalıq basqısh (modellestiriw): Oqıtıwshı tárepinen klass ortalıǵı menen qarım-qatnastı modellestiriw.
2. Kommunikativlik baylanıs: oqıwshı menen dáslepki ózara tanısıw barasında qarım-qatnastı shólkemlestiriwge erisiw.
3. Pedagogikalıq barıs: Oqıtıwshınıń háreketi, pedagogikalıq sheberligi, álbette , qarım-qatnastı basqarıwǵa qaratılǵan bolıwı kerek.
4. Nátiyjeler analizi: Ámelge asırılǵan qarım-qatnastı analiz etiw, tabıs hám kemshiliklerin ádalatlı bahalap, keleshektegi is-háreketi ushın modellestiriw.
Alımnıń pikirleri tiykarında qarım-qatnastıń usı baǵdarların tómendegishe táriplew múmkin:
Modellestiriw basqıshında auditoriyanıń barlıq rejelerge juwap beriwi, hár bir oqıwshınıń psixologiyalıq qásiyetlerin úyreniw, tálim–tárbiya barasında ushırasıwı múmkin bolǵan qıyınshılıqlar dinamikasın aldınnan kóre alıw hám aldın alıw, qarım-qatnastıń ózara sheriklik tiykarında qurılıwı, yaǵnıy qarım-qatnas oqıtıwshı shaxsına emes, bálki oqıwshı shaxsına da sáykes keliwin támiyinlew zárúr.
Kommunikativlik baylanıs basqıshında klass ortalıǵın ózara qarım-qatnasqa tez tartatuǵın sáwbet texnikasın puxta biliwı, olardıń barlıq bárshe qızıǵıwına juwap bere alıw, erkin pikir bildire alıwına imkaniyat jaratıw hám oqıwshılar sanasına jaqsı tásir etiwdin túrli usılların qollanıw metodların iyelewi lazım.
Pedagogikalıq proces basqıshında oqıtıwshınıń is háreketi álbette tálim –tárbiyalıq islerdi belgili bir jóneliske salıw, oqıwshılar qatnasın qollap - quwatlaw, klass ortalıǵınıń rásmiy hám rásmiy emes liderleri menen ádalatlı qarım-qatnastı shólkemlestiriw, óz pikirlerin ortalıq pikirleri menen real sharayatqa úylestire alıw kónlikpelerin jaratıw sıyaqlı is-háreket alıp barıladı.
Nátiyjeler analizinde oqıtıwshı óz is-háreketine qalıs baha beriwi, tabıs hám kemshiliklerin esapqa alıp, kelesi tálim-tárbiyalıq is-háreketinde kritikalıq qollawdı biliwı lazım, usı jónelistegi maqset, reje hám nátiyjelerdiń birligi támiyinlenedi, oqıw tárbiya barısında oqıtıwshı oqıwshılar menen qarım-qatnastı shólkemlestiriw hám basqarıwda basshılıqtı, jetekshi bola alıwdı biliwı kerek.
Oqıwshılardıń ádep-ikramlılıq tárepten tárbiyalanǵanlıǵı onıń qorshaǵan ortalıqqa bolǵan múnásibetinde belgili boladı. Ádep-ikramlılıq jaqtan tárbiyalanǵanlıq oqıwshınıń sezimlerinde ishki keshirmelerinde ańlatıladı hám minez-qulqında, oqıtıwshı menen qarım-qatnas barasında júzege shıǵadı. Oqıwshılar menen jaqın múnásibette bolıw hám mehribanlıqtı kórsetiw, oqıtıwshınıń klass ortalıǵı menen múnásibetinde tuwrı hám ádalatlı qarım-qatnastı shólkemlestiriwde tiykarǵı derek boladı.
Qarım-qatnas túrli xızmetler arqalı shaxs is háreketi ushın sociallıq maydan jarattı, shaxstıń sociallıq minez – qulqın qáliplestirdi. Oqıtıwshı tálim – tárbiya barasında óziniń jeke jetekshilik hám basshılıq rolin atqaradı. Sabaq barısında bolsa oqıtıwshı oqıwshılardı shólkemlestiriwshi hám atqarıwshı rollerde bolıwına imkaniyat jaratıp beriwi kerek. Qarım-qatnas tiykarında shaxs ózligin tanıwdı úyrenedi. Oqıtıwshı sabaqtı rejelestirer eken, tek úyrenilip atırǵan sabaq teması haqqında maǵlıwmatlar tiykarında oqıwshılardı xabar kólemine tartıwdı oylamawı kerek, bálki oqıtıwshınıń járdemine mútáj bolǵan oqıwshılardı tabıw, olarǵa járdem beriw ushın sharayat jaratıw, hár bir oqıwshınıń qızıǵıwın támiyinley alıwshı sharayatlardı kóre alıw hám óz ara birge islesiwdi támiyinlewi kerek.
Pedagogikalıq is-hárekette oqıtıwshı qarım-qatnas tiykarında oqıwshılar menen jaqsı múnásibetti shólkemlestire alıwı, demokratiyalıq talaplardı qollawı hám birgelikte dóretiwshilik is-háreketin alıp barıwı kerek. Pedagogikalıq qarım-qatnas bolsa, bul oqıtıwshı kásiplik iskerliginiń bir kórinisi bolıp, bunda tálim hám tárbiya mashqalaları oqıtıwshı hám oqıw tárbiya barısınıń basqa qatnasıwshıları ortasındaǵı ózara tásir deregi menen sheshiledi. Bul halatta oqıtıwshı baha beriwshi rolinde kórinedi hám onıń ózi baha alıwshı esaplanadı. Bunday hallarda pedagogikalıq tásir kórsetiw wazıypaları oqıtıwshınıń oqıwshılar menen pedagogikalıq qarım-qatnası tómendegi principlerde kórinedi: