Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogika institutı T. Т.Ótebaev, U. Q. Seytjanova, Т. A. Esemuratova

3. Qalay úyretiw:
a) oqıtıwshı óz háreketi dawamında toplaǵan pedagogikalıq tájiriybeleri tiykarında kompyuter, xabar hám innovaciyalıq texnologiyalardı qollanǵan halda tálim beriw;
b) Joqarı pedagogikalıq tájiriybesi menen sabaq hám sabaqtan tıs wazıypalarda tárbiyalıq barısın milliy ideologiya, úrp-ádet hám dástúrler tiykarında shólkemlestiriw;
v) oqıwshılardı bilim alıwǵa qızıǵıwın asırıw maqsetinde pedagogikalıq tásir kórsetiwdin túrli usıllarınan paydalanıw;
g) tálim-tárbiyalıq hárekette belgilengen maqsetke erisiw ushın, máhálle aktivleri, ata-analar menen óz ara birge islesiwdi bekkemlew.
Oqıtıwshınıń oqıwshılar hám de oqıtıwshılar jámiyeti menen úziliksiz baylanısta bolıwı onıń janlı qarım-qatnasın tuwrı shólkemlestiriw tiykarǵı áhmiyetke iye. Oqıwshılar menen janlı qarım-qatnasqa kirisip, olardıń húrmet- itibarına erisiw birden júz beretuǵın hám tálim-tárbiya tarawında jeńislerge dárhal jeteleytuǵın jaǵday emes. Bunıń ushın oqıtıwshı jıllar dawamında tayarlanadı, pedagogikalıq sırların iyeleydi, tájiriybeli ustaz oqıtıwshılardıń jeńislerinen paydalanadı. Jas oqıtıwshılar ushın janlı qarım-qatnastı jaratıwda tómendegi wazıypalarǵa itibar beriw talap etiledi:
-oqıwshılardıń individual qásiyetlerin, psixologiyalıq halatın tereń úyreniw, klass toparınıń rásmiy hám rásmiy emes liderleri háreketi menen tanısıw, olarǵa ádalatlı múnásibette bolıw;
- janlı qarım-qatnas tiykarında erkin pikirleytuǵın, óziniń qádir-qımbatın ańlaytuǵın, sabırlı, shıdamlı, iymanı pútin ómirde anıq maqsetke umtılatuǵın erkin shaxsqa tálim-tárbiya beriw;
-janlı qarım-qatnas nátiyjesi oqıwshılardı óz aqılı, óz sanası, óz miyneti menen juwapkershilikti seziwdi támiyinlew, olardı sanalı túrde azat hám erkin pikirlewshi insan bolıp tárbiyalanıwın támiyinlew;
-janlı qarım-qatnas sebepli oqıwshılardıń joqarı dárejesiindegi intellektual qábiletin, aqıl – zakawatı qúdiretin júzege shıǵarıwǵa erisiw.
Pedagogikada janlı qarım-qatnastıń tiykarǵı tárepleriniń biri onıń úskeneleri bolıp tabıladı. Úskeneler shólkemlestiriwshilik qábileti, baha beriwshi, tártipke shaqırıwshı bolıwı múmkin. İlimiy ádebiyatlarda oqıtıwshı óz isiniń sheber ustası bolıwı ushın shólkemlestiriwshilik qábileti tiykarında tásir kórsetiwge kóbirek jantasıwı kerek ekenligi aytıladı.
Oqıtıwshılardıń janlı qarım –qatnası formalarǵa iye bolǵan háreketlerdiń birinde belgili boladı:

• 
  Tálim –tárbiyalıq hárekette oqıtıwshı menen oqıwshılardıń birgelikte islesiwi;
  
• 
  Oqıtıwshınıń oqıwshılarǵa basım ótkeriwi hám olardıń aktivligin júzege shıǵarmawı
  
• 
  Oqıtıwshınıń oqıwshılar menen ózara qarım-qatnasta, júzeki múnásibette bolıwı oqıwshı toparı tárepinen sheshilip atırǵan bárshe mashqalalardan ózin shetke alıwı.
  

Qarım-qatnastaǵı nadurıs jaǵdaylardı oqıtıwshınıń ózi tájiriybesizligi sebepli payda etedi. Ol oqıwshılar menen birdey ózara janlı qarım-qatnas alıp bara almaydı, bazı qatnasıwshılarǵa basım ótkizse, bazı qatnasıwshılarǵa muwapıq tárizde háreket alıp baradı.
Oqıtıwshı janlı qarım-qatnasqa emocional tús beriw menen neytral halat arqalı qarım-qatnastaǵı háreketti jaqsıdan jamanǵa ózgerttiriwi múmkin. Bulardıń hámmesi qarım-qatnas ortalıǵın, klastaǵı belgili klimattı ózgerttiredi. Qáliplesken pedagogikalıq qarım-qatnas oqıtıwshınıń óz janlı qarım-qatnası barısında hám erisilgen jeńisler nátiyjelerin tolıq gúzetip barıwı názerde tutıladı.
Tuwrı shólkemlestirilgen pedagogikalıq qarım-qatnas dawamında oqıtıwshı tańlaǵan usılları tálim –tárbiya barısınıń wazıypa hám sharayatlarına muwapıq keliwin ólshewshi usıl sıpatında túsiniletuǵın pedagogikalıq náziklik toplanadı. Pedagogikalıq hárekette oqıtıwshı janlı qarım-qatnas arqalı tómendegi funkciyalardı orınlaydı:
Birinshiden, tálim-tárbiya barısınıń oqıtıwshı tárepinen jeke halda alıp barılıwı hám bul háreketke jalǵız ózi juwapkerligi;
Ekinshiden, tálim-tárbiya barısında bir maqsetke baǵdarlanǵan social-psixologiyalıq sistemanıń bir qálipte támiyinlewi;
Úshinshiden, tálim-tárbiyanıń jeńisin belgileytuǵın oqıtıwshı hám oqıwshılardıń ózara múnásibetinde belgili bir sistemanıń shólkemlestiriliwi;
Tórtinshiden, oqıwshılardı erkin pikirlewshi shaxs sıpatında qáliplestiriw, jasırın qábiletin júzege shıǵarıwǵa erisiw imkaniyatlarınan paydalanıw;
Besinshiden, barkamal insan tárbiyası mámleket siyasatınıń ústin tarawı sıpatında oqıtıwshı pedagogikalıq hárekettiń birlemshi wazıypası ekenligin umıtpaslıq.
Janlı qarım-qatnas barısında oqıwshılardıń minez-qúlqı sociallıq nızamlıqlar normasına qarama-qarsı kelse, ol halda onıń háreketine tárbiyalıq tásir kórsetiledi, yaǵnıy, narazılıq, dákki, eskertiw sıyaqlı usıllar qollanıladı. Janlı qarım-qatnasta, oqıtıwshılardıń ádep-ikramlılıq úlgileri eń tiykarǵı áhmiyetke iye bolıp, xabar almasıw, ózara tásir sıyaqlı qarım-qatnas usıllarınıń tabısın támiyinleydi.
Hár bir pikir hám qarsılıq bildirilgende, qarım-qatnastan oqıwshınıń ruxıy ózgerislerine, sırtqı kórinisine itibar beriw, kerek bolsa oqıtıwshınıń keshirim sorawı, menen oqıwshıǵa múrájáát qılıwı oqıtıwshı qarım-qatnas ádebiniń tiykarǵı belgisi bolıp tabıladı.
Tálim orınlarında alıp barılıp atırǵan pedagogikalıq hárekette oqıtıwshı qarım-qatnası barısında orınsız qopal háreket, qopallıǵı, oylanbay bildirilgen nadurıs pikiri mimikalar nátiyjesinde oqıwshılar menen janlı qarım-qatnastıń buzılıwına, dúzetip bolmas qorqınıshlı jaǵdaylardıń kelip shıǵıwına sebep boladı.
Bunıń nátiyjesinde, qarım-qatnas ádebi, jaqsı qarım-qatnas penen pikir almasıw óz ornın kelispewshilikke bosatıp beredi. Usı jaman halatlarǵa jol qoymaw ushın, pedagogikalıq qarım-qatnasta oqıwshılar menen ózara múnásibet húrmet hám isenim negizinde qurılıwı kerek. Bunda oqıtıwshı oqıwshınıń huqıq hám májbúriyatın, mektepte, ortalıqta, shańaraqta orınlaytuǵın wazıypaları neden ibarat ekenligin hár minutta esletip turıwı lazım.
Oqıtıwshınıń oqıwshılar menen qarım-qatnası ónimli bolıwı ushın sáwbetlesin ózine iykemlestiriwi kerek. Ózara iykemge erisiw ushın ámelde qollanılıp kiyatırǵan bir qatar quramalı bolmaǵan pedagogikalıq tásir etiwshi usıllardan paydalanıladı. Olardıń eń áhmiyetlileri - oqıwshı isenimine erisiw hám de tásir etiw hám maqullaw usılları.