Ájiniyaz atíndaǵÍ NÓkis mámleketlik pedagogikalíq institutí fizika-matematika fakulteti

Elektr zaryadı aǵımı

Shama menen oylaymız, sımnıń bir ushı júdá úlken ótkizgish penen jalǵanǵan. Sol sebepli obiekt zaryad tıǵızlıǵın ózgertpesten oǵan elektron qosıwımız yamasa alıwımız múmkin. Eger obiektke elektronlar qosılǵanda olar solay etip bólistiriledi kóp bolmaǵan qosımsha elektronlardıń salıstırmalı sanı qanday da bir bólekte kóp boladı. Bunday obiekt ádetde " jer" dep ataladı.
Sımnıń bir ushı menen jerge jalǵanǵan, shama menen oylaymız, teris zaryadlanǵan obiekt sımnıń ekinshi ushına jalǵanadı. Bunday jalǵaǵanımızda, elektronlar sım boylap tómenge háreket etip, elektr togın payda etip, zaryadlanǵan obiektten jerge ótedi. Bul tok dawam etiw waqti boyınsha júdá qısqa boladı, bir sekundqa shekem bolıwı múmkin. Keyinirek biz elektronlar deregi járdeminde elektron rezervin tolıqtırıwı usılların kórip shıǵamız jáne bul elektronlar simda turaqlı tok payda bolıwı ushın ketip qaladı. Tómendegi diagrammanı kórip shıǵamız.
a) Qashan obiekt simǵa tiyse, elektronlar menen ne júz beredi?
b) Oń zaryadlanǵan obiekt ushın nege " Eń jaqsı jer bar"
Juwaplar :
a) Elektronlar jerden sımga qaray háreketlengende hám oń zaryadtı birdey qılıw ushın obiektke baradı.
b) Bul eń úlken obiekt esaplanadı.

Fizikler ótkizgishdegi ápiwayı tok baǵdarı haqqında oń zaryadlar aǵımınıń baǵdarı qabıl etilgen delinedi. Basqasha aytatuǵın bolsaq, elektr togı ótkizgishtiń oń ushınan teris ushına qaray ótedi. Bul azǵantay tártipsizlikti júzege keltiriwi múmkin. Protonlar sım arqalı háreket etpeydi. Biz elektronlardı tok ótkeriwshi sımda háreketleniwshi obiekt dep bilemiz. Tok ońnan teriske baǵdarın kórip shıǵıw qolaylaw, elektronlar tok tasıwshı esaplanadı, sebebi " oń" hám " teris" ionları aldınan málim bolǵan, sol sebepli de fizikada tok ońnan teriske háreketlenedi dep ataladı. 1-suwretke qaytamız.
a) Elektronlar qaysı joldan háreketlenedi?
b) Ápiwayı elektr toki qanday háreketlenedi?
Juwaplar :
a) sım boyınsha (teristen ońǵa ).
b) simda (ońdan teriske).
Aldınǵı bapta biz elektr zaryadı birligi kulon ekenligin kórdik. Elektr togınıń birligi bolsa Amper. Noqatda waqıt birliginde háreketlenip atırǵan ótkizgishten ótip atırǵan 1 Kulon zaryadtıń aǵımı 1 A boladı. Solay etip, 1 amper = 1 kulon / sekund
a) 2 Kl zaryaddıń 0, 1 sekundta aǵıp ótkende qansha Amper tok boladı?
b) 2 sekundta 60 mikrokulon zaryad aǵıp ótiwi nátiyjesinde qansha Amper boladı?
(1 mikrokulon = 10 ~ 6 kulon )
Juwaplar :
a) 20 ;
b) 3*10 -5 amper (0. 00003 Amper yamasa 30 microamper) (1- qosımshaǵa qarań.)
Shınjırdıń bir bólegi ushın Om nızamı. Ótkizgishtiń qarsılıǵı. Nemis fizigi Georg Om 1826 jılda anıqlaǵan nızamına qaray bir jınslı metall ótkizgishten ótip atırǵan tok kúshi ótkizgishdegi kernewdiń túsiwine proporsional metal



R - ótkizgishtiń elektr qarsılıǵı, ol zaryadlardıń tártipli háreketine metall ótkizgish kórsetetuǵın qarsılıqtı xarakterleydi. Qarsılıqtıń ólshem birligi 1 Om. Ekinshi ushındaǵı kernew 1 v bolǵanda 1 A tok ótetuǵın U ótkizgishtiń elektr qarsılıǵı 1 OM boladı. 1 R- elektr ótkizgish dep ataladı.
1 Om=