Ájiniyaz atındaǵı nmpi fakultet: Tábiyiy pánler Kafedra: Ximiya oqitiw Metodikasi Topar : 2a-ximiya

Monosaxaridlarning fizikalıq hám ximiyalıq ózgeshelikleri. Monosaxaridlar 
kristall elementlar bolıp, suwdaǵı eritpesi shıyrın mazaga iye. 
1. Monosaxaridlar ańsat oksidlenedi. Olar sıltıiy yamasa neytral ortalıqta aste 
oksidlantirilganda tek aldegid gruppa oksidlenip, oksikislota payda boladı: 
Monosaxaridlar aldegidlar sıyaqlı «kumush ayna» reaksiyasın beredi hám Feling 
suyıqlıǵın ańsat qaytaradı. 
2. Monosaxaridlar qaytarılǵanda kóp atomli spirt ónim etedi: 
3. Monosaxaridlarning eń zárúrli ximiyalıq ózgesheliklerinen biri olardıń 
mikroorganizm shıǵaratuǵın fermentler tásirinde bıjıp ashıwı bolıp tabıladı. Payda 
bolatuǵın ónimlerdiń nomiga qaray, monosaxaridlarning bıjıp ashıwı bir neshe túrge 
bólinedi: 

---

 a) spirtli bıjıp ashıw. Bunday bıjıp ashıw menen biz etil spirtti alıw usılların 
úyrengende tanısıp shıqqan edik; 
b) sút kislotalı bıjıp ashıw. Bunday bıjıp ashıw glukozaning sút achituvchi 
bakteriyalardıń fermentleri qatnasıwında júz boladı: 
Bıjıp ashıw procesi sanaatda úlken áhmiyetke iye. Ásirese, spirtli bıjıp ashıw procesi 
texnikada spirt alıwda keń qollanıladı. 
 Glikozidlar. Monosaxarid quramındaǵı glikozid gidroksilining vodorodlı qandayda 
bir radikal menen almasınıwı nátiyjesinde payda bolǵan elementlar glikozidlar dep 
ataladı. Glikozidlar haywanot, ásirese, ósimlik dúnyasında keń tarqalǵan bolıp, 
fiziologikalıq aktiv elementlar bolıp tabıladı. Tábiy glikozidlar kislotalar yamasa 
enzimlar tásirinde gidrolizlanganda monosaxarid hám de uglevod bolmaǵan birikpe 
qaldıg'i — aglukonga bóleklenedi. 
Tábiy glikozidlar quramındaǵı aglukonlarning tábiyaatına qaray bir neshe gruppaǵa 
bólinedi. Mısalı, fenolglikozidlar, antroxinon, flavon, antosian, sterin, sianofor 
glikozidlar hám taǵı basqa. Sianofor glikozidlar ózinde azot atomini saqlawshı 
glikozidlar bolıp, olar gidrolizlanganda cianid kislota ajralıp shıǵadı. Bul gruppa 
glikozidlarga amigdalin hám trunazinlar mısal bóle aladı. 
Amigdalin C
20
H
27
O
11
N • H
2
O kóplegen ósimlikler quramında, mısalı, ashshı 
badamda (2,5—3,5%), shıye (0,8%), shaptalı (2—3%), olxo'ri, erik mójenelerinde 
(1—1,8%) boladı. Tábiy (ajıratıp alınǵan) suwsız amigdalin 215°C de suyıqlanatuǵın 

---

ashshı badam mazalı kristall element. Qutblanish tegisligin shepke buradi [α]D — 
40°. 
Amigdalin kislotalar tásirinde gidrolizlanganda eki molekula glukoza, benzoy 
aldegid hám de vodorod cianidga bóleklenedi: 
Sonday eken, amigdalin molekulası tómendegishe dúzılıwǵa iye: