Ájiniyaz atındaǵı nmpi fakultet: Tábiyiy pánler Kafedra: Ximiya oqitiw Metodikasi Topar : 2a-ximiya

 Isletiliwi. Glukoza qımbatlı azıq retinde hám medicinada quwat beretuǵın dári 
retinde isletiledi. 
Onı organizmde oksidlenip energiya payda etiwi tómendegi reaksiya boyınsha júz 
boladı: 
C
6
H
12
O
12
+ 6O
2
→ 6CO
2
+ 6H
2
O + Q 
Disaxaridlar. Disaxaridlar (biozalar) suwda jaqsı eriydi, shıyrın ta'mga iye. Olardıń 
kóbisi jaqsı kristallanadi hám anıq molekular massaǵa iye. Tábiyaatda keń tarqalǵan 
saxaroza (qamıs yamasa láblebi qumshekeri), maltoza (solod qumshekeri), sellobioza 
hám laktoza (sút qumshekeri) lar disaxaridlarga mısal boladı. Bul disaxaridlarning 
hámmesi C
12
H
22
O
11
ulıwma formula menen ańlatpalanadı. Disaxaridlar 
gidrolizlanganda birdey yamasa eki qıylı monosaxarid molekulası payda bolıwı 
múmkin. Mısalı, saxaroza gidrolizlanganda D-glukoza hám D- fruktoza, maltoza 
gidrolizlanganda bolsa eki molekula D- glukoza payda boladı. Disaxaridlar ónim 
bolıwında mudami birinshi monosaxarid óziniń yarım asetal gidroksili menen 
qatnasadı, ekinshi monosaxarid molekulası da yarım asetal gidroksili yamasa qalǵan 
gidroksillari menen qatnasadı. 

---

 Eki molekula monosaxaridlarni yarımasetal gidroksidlar qatnasıwı nátiyjesinde 
payda bolǵan disaxaridlar glukozid-glukozid (tregaloza) gruppasına kiretuǵın 
disaxaridlar bolıp, olardıń molekulasında karbonil gruppaǵa ańsat oǵada alatuǵın 
gruppalanıw joq. Bunday disaxaridlar qaytarıwshı qasiyetke iye emes, yaǵnıy 
aldegidlarga tán reaksiyalardı bermeydi. Olar oksim hám gidrazonlar payda etmeydi. 
Sol sebepli de bunday disaxaridlar qaytarmaytuǵın disaxaridlar dep ataladı. Bunday 
disaxaridlarga saxaroza hám tregaloza mısal boladı. 
Eger disaxaridlar molekulasın payda bolishida bir molekula monosaxaridning 
yarımasetal gidroksili, ekinshi monosaxarid molekulasınıń spirt gidroksili qatnassa, 
bunday saxaridlar qaytarıwshı (yamasa glukozid-glukoza) disaxaridlar dep ataladı. 
Olar Feling suyıqlıǵın ańsat qaytarıp, fenilgidrazin hám oksimlar payda etedi. Sonday 
eken, olar molekulasında aldegid jaǵdayǵa ańsat oǵada alatuǵın gruppalanıw bar. 
Maltoza, laktoza hám sellobioza sol gruppa disaxaridlariga kiredi. Tómende biz eń 
zárúrli disaxaridlarning ayırım wákilleri menen tanısıp shıǵamız.