Ájiniyaz atíndaǵi nókis mámleketlik pedagogikalíq institutí filologiya fakulteti ájiniyaz atındaǵı nmpi tayarlıq kursınıń «Qaraqalpaq tili hám ádebiyatı»

Teoriyalıq maǵlıwmatlar

Janr. Sózlik mánisi boyınsha genre - túr degendi ańlatadı. Kórkem sóz óneriniń rawajlanıwınıń barısında qáliplesken ádebiy yamasa fol`klorlıq shıǵarmalardıń túrleri. Kóp ǵana shıǵarmalar uqsas yamasa ortaq kórkem formalarǵa, tematikalıq baǵdarlarǵa, súwretlew printsplerine (shártlerine) iye boladı.Mısalı,batırlıq dástanlar janrı degende kóplegen dástanlarda ushırasatuǵın ortaq yamasa uqsas belgilerdi túsinemiz. Turaqlı baslamalar,uqsas tematika(batırlıq teması),ortaq syujetlik motivler (batırlıq ájayıp bolıp tuwılıwı,ósiwi,at tańlawı,qız izlewi,batırdıń sırtqı dushpanlar menen gúresiwi h.t.b ) batırlıq dástanlarǵa tán janrlıq belgiler bolıp tabıladı.
Variant. Frantsuzsha variante cózinen kelip shıǵıp, bizińshe ózgermeli degen mánisti ańlatadı. Bir kórkem shıǵarmanıń hár qıylı ózgerislerge iye nusqalarına onıń variantları dep aytıladı. Variantlar túrli jaǵdaylarǵa baylanıslı payda boladı. Avtor óz shıǵarmasın jeńillestiriw maqsetinde áwelgi varianttı ózgertiliwi, oǵan qosımshalar kirgiziwi yamasa bir bóleklerin alıp taslawı múmkin. Bul jazba ádebiyattaǵı variantlardıń payda bolıwı. Variantlar fol`klorda kóp ushırasadı. Bir ertekti, ańızdı, mifti hár aytıwshınıń ózinshe bayanlawı yamasa bir dástandı hár jırawdıń, baqsınıń ózinshe jırlawı nátiyjesinde olardıń túrli variantları payda boladı. Mısalı, bir Alpamıs dástanınıń kóp ǵana variantları belgili. Olardan Ógiz jıraw, Qıyas jıraw, Esemurat jıraw aytqan variantları basılıp shıqqan. Edige dástanınıń Ógiz jıraw,Qıyas jıraw variantları jarıq kórgen.
İmprovizatsiya. Latınsha -IMPOVIGO -birden tosınnan degendi ańlatadı. Qaraqalpaqsha suwırıp salmay, tókpe degenge tuwra keledi. Kórkem dóretiwshiliktiń ayırıqsha bir usılı. Belgili bir temaǵa aldın-ala tayarlıqsız birden shıǵarma dóretiw usılı improvizatsiya degen termin menen júritedi, al improvizatsiya usılı menen dóretiwshini improvaizator dep ataydı. İmprovizatsiya usılı kóbinese fol`klorlıq aytıs janrında ónimli qollanılǵan.