Jinoyat huquqi va kriminologiya
II BOB. JINOIY HUQUQIY LIBERALLASHTIRISH JARAYONIDA BIR
Download 426.88 Kb. Pdf ko'rish
|
bir necha jinoyatlar uchun jazo tayinlashda odillik prinsipi.
- Bu sahifa navigatsiya:
- “59-modda. Bir qancha jinoyat sodir etganik uchun jazo tayinlash
- “Bunday holda har ikkala hukm bo’yicha tayinlangan jazolarni qisman yoki to’la qo’shish orqali uzil-kesil jazo
|
II BOB. JINOIY HUQUQIY LIBERALLASHTIRISH JARAYONIDA BIR
NECHA JINOYATLAR UCHUN JAZO TAYINLASHDA ODILLIK PRINSIPI TA’MINLANISHINI TAKOMILLASHTIRISH MASALALARI 2.1. Jinoiy jazolarni liberallashtirish sharoitida bir necha jinoyatlar uchun jazo tayinlashda odillik prinsipi ta’minlanishining ilmiy-amaliy muammolari va ularni hal qilish masalalari
Yuridik soha olimlarining fikrlari, ilmiy ishlarini o’rganish, bitiruv malakaviy amaliyotida sud-tergov hujjatlarini ko’rib chiqish, advokatlik faoliyati materiallari bilan tanishish, xorijiy davlatlar jinoyat qonunchiligini qiyosiy o’rganish natijasida bir necha jinoyatlar sodir etganlik uchun jazo tayinlash bo’yicha bir qancha muammolar kuzatilayotganligi, qonun normalarining har xil talqin qilinayotganligi, buning natijasida esa, jinoyat qonunining odillik, insonparvarlik, ayb uchun javobgarlikning muqarrarligi kabi prinsiplardan chetlashish holatlari kuzatilayotganligi aniqlandi.
Jinoyat-huquqiy sohani liberallashtirishning bosh maqsadi – O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov tomonidan belgilab berilganidek, o’tkazilayotgan islohotlarning asosiy yo’nalishi – inson omili bo’lib, davlatning jinoyatchilikka qarshi kurashdagi odil siyosati orqali adolat hamda qonun ustuvorligini ta’minlashdan iborat. Zero, jinoiy jazolarni liberallashtirishdan maqsad, jinoyatchini jamiyatdan ajratmagan holda boshqa yengilroq jazo berish yo’li bilan jamiyatga qaytarish imkoniyati yaratish, ya’ni uni axloqan tuzatishdan iborat
1 . O’z navbatida, jinoyat sodir etgan shaxslarga insoniylik bilan yondashuv, “yaxshi o’ylangan, puxta va lozim darajada tayyorgarlik ko’rilgan, har tomonlama hisoblab chiqilgan va albatta, inqilobiy emas, balki tadrijiy bo’lish” 2 ni taqozo etadi.
Dastlabki muammo shuki, yuridik texnika nuqtayi nazaridan qonunchilikda bitta huquqiy institutni aynan bitta tushuncha bilan nomlash talab etiladi va bu
1 Radjabova M. Jinoiy jazolarni liberallashtirish: ilmiy va amaliy tahlil.-T.:Аdolat, 2005. -80 b. 2 Mirzajonov Q., Kerjner M. Аmnistiya va avf – jazoni insoniylashtirish prinsipi. // Huquq-Pravo-L aw. -2000.-№1. -B. 36-39.
38
narsa tushunchaning qonun, sud-tergov amaliyoti va adabiyotlarda bir xil tushunilishini, talqin etilishini ta’minlaydi. Aytish kerakki, O’zbekiston jinoyat qonunchiligida aynan shu ko’rinishdagi muammo mavjud. O’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining VIII bobi “Bir qancha jinoyat sodir etish” deb nomlangan holda, 59-moddasi “Bir necha jinoyat sodir etganlik uchun jazo tayinlash” deb, O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2008-yil 15- maydagi qarori “Bir necha jinoyat sodir etilganda qilmishni kvalifikatsiya qilishga doir masalalar to’g’risida” deb nomlangan. Shuningdek, Oliy sud Plenumining 2006-yil 3-fevraldagi “Sudlar tomonidan jinoyat uchun jazo tayinlash amaliyoti to’g’risida”gi qarorida ham “bir necha jinoyat yuzasidan” jumlalaridan foydalanilgan. “Necha” va “qancha” so’zlarining lug’aviy ma’nolari talqini shuni ko’rsatadiki, “qancha” so’zi aynan miqdorni bildirsa, “necha” so’zi asosan raqamlar bilan bog’liq so’zlarga ishlatiladi. Masalan, yoshing nechada, soat necha bo’ldi kabi 1 . Shunga asosan, ushbu huquq institutini “bir necha” emas, bir qancha deb nomlash va yuqorida nomlari zikr etilgan normativ-huquqiy hujjatlar va normalarni birxillashtirish maqsadga muvofiq degan fikrdamiz.
Navbatdagi muammoli holat. Olgingi paragraflarda bir qancha jinoyat sodir etish shakllariga to’xtalgan edik. Yuridik olimlar, xususan, M.Z. Muqumova va M.H. Jiyanovning tadqiqot ishlari, o’tkazgan ijtimoiy so’rovlari va ilmiy xulosalaridan kelib chiqib aytish mumkinki, tergov va sud amaliyotida jinoyatlarni kvalifikatsiya qilish hamda jazo tayinlash bilan bog’liq eng ko’p muammolar bir qancha jinoyat sodir etish shakli sifatida aynan takroran jinoyat sodir qilish bilan bog’liq bo’lmoqda. Xususan, M.H. Jiyanovning o’tkazgan anketa so’rovlariga ko’ra, so’rovda qatnashganlarning 71,8 % takroran jinoyat sodir qilish to’g’risida normani o’zgartish tarafdori ekanliklarini ma’lum qilgan.
Shuningdek, Angliya, AQSh, Fransiya, Germaniya, Shveysariya, Ispaniya, Yaponiya, Xitoy Xalq Respublikasi jinoyat qonunchiligi tahlil qilinganda ularda takroran jinoyat sodir qilish tushunchasining mavjud emasligi aniqlandi. Rossiya Federatsiyasida esa, aynan shunday norma nazariy jihatdan asoslanmaganligi,
1 O’zbek tilining izohli lug’ati. – Toshkent: O’zbekiston Milliy ensiklopediyasi, 2008. – T.5. – B.241. 39
amaliy jihatdan zararli ekanligi, ijtimoiy nuqtayi nazardan jinoyat huquqi prinsiplariga zid ekanligi tufayli 2003-yil 8-dekabrdagi federal qonunga asosan JK dan chiqarib tashlangan.
Ijtimoiy adolat prinsiplariga zid ekanligi tufayli bir qancha jinoyatlarning turi sifatida takroran jinoyat sodir etishdan voz kechish lozimligi haqida fikrni T.V. Kondrashova, A.N. Popov va T. Chernenko asarlarida ham kuzatamiz 1 .
Takroran jinoyat sodir etish normasi tufayli vujudga kelayotgan muammolar va jinoyat huquqi prinsiplariga zid holatlarni quyidagilarda ko’rishimiz mumkin:
Birinchi holat. Birinchi misol. Muqaddam sudlanmagan fuqaro K. 2015-yil 14-avgust kuni do’kon yonida turgan fuqaro F.ga tegishli bo’lgan velosipedni o’g’irlaydi. 21-avgust kuni esa, qo’shnisi M.ning eshik oldida qoldirilgan velosipedini o’g’irlaydi. Unga nisbatan JK 169-moddasi 3-qism “a” bandiga asosan, olti yil muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi tayinlanadi.
Ikkinchi misol. Muqaddam sudlanmagan fuqaro A. 2014-yilning iyun-iyul oylari davomida ketma-ket o’nta velosipedni o’g’irlaydi. Sud unga ham JK 169- moddasi 3-qism “a” bandiga asosan, olti yil muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosini tayinlaydi.
Xuddi shunday holatlar amaliyotda firibgarlik, talonchilik va boshqa jinoyatlar bilan ham uchramoqda. Bir shaxs tomonidan necha marta o’g’irlik qilinsa ham agar ulardan birontasi uchun sudlangan bo’lmasa takroran jinoyat sodir etilish deb qaralib JK 169-moddasi 3-qism “a” bandi bilan javobgarlikka tortilmoqda. Yuqoridagi misollarda takroriy jinoyatlarning ijtimoiy xavflilik yig’indisi va jinoyat sodir etgan shaxsning ijtimoiy xavfliligi qonun tomonidan bir xil deb qaraladi. Bu esa, jinoyat qonunining prinsiplariga ziddir.
Ikkinchi holat. Fuqaro S. tug’ruqxonada ishlaydi. U 2014-yilning fevral-mart oylarida to’rt marta JK 124-moddasida ko’rsatilgan jinoyatni sodir etgan, ya’ni tamagirlik niyatida bolani almashtirib qo’ygan. Uning qilmishi JK 124-moddasi bilan kvalifikatsiya qilingan. Ushbu modda bitta qismdan iborat bo’lib, unda
1 Черненко Т. Формы множественности преступлений и их отражение в квалификации преступлений // Уголовное право. – Москва, 2000. – С 42. 40
“takroran sodir etsa” degan qism mavjud emas. Shuningdek, sud S. ga jazo tayinlashda ham uning qilmishiga jinoyatlar majmui sifatida qaray olmaydi. Chunki, JK 59-moddasida “shaxs Maxsus qismning turli moddalarida” degan qoida nazarda tutilgan. Shunga ko’ra, sud faqat bitta asosga tayanadi, ya’ni JK 56- moddasi birinchi qism “n” bandida nazarda tutilgan “ilgari ham qasddan jinoyat sodir etgan shaxsning takroran yoki qasddan yangi jinoyat sodir etishi” deb S. ga nisbatan jazoni og’irlashtiruvchi normani qo’llagan holda og’irroq jazo tayinlaydi. Ammo tayinlangan og’irroq jazo JK 124-moddasida nazarda tutilgan eng og’irdan ko’p bo’lmaydi. Ushbu holat, fikrimizcha, ijtimoiy adolat prinsiplariga zid va jinoyat qonunining ayb uchun javobgarlik va javobgarlikning muqarrarligi prinsiplariga mos kelmaydi. Chunki, S. bitta jinoyatni to’rt marta sodir etgani holda u faqat bitta jinoyat uchun javobgarlikka tortilmoqda va bitta jinoyat sanksiyasi doirasida jazolanmoqda.
Uchinchi holat. Takroran jinoyat sodir qilishning ikkinchi turi – “Kodeksda alohida ko’rsatilgan hollarda esa, turli moddalarda nazarda tutilgan” ikki yoki undan ortiq jinoyatlardan hosil bo’ladigan takroriy jinoyatlar ham bir paytning o’zida takroran jinoyat sodir qilish va jinoyatlar jamining qo’llanilishiga sababchi bo’layotganligi uchun amaliyotda adolatsizlikni keltirib chiqarmoqda. Masalan, shaxs 2015-yil 11-martida qasddan odam o’ldirgan va buning uchun sudlanmagan holda shu yilning 2-avgustida qasddan badanga og’ir shikast yetkazgan. Bu holatda shaxsning ikkinchi qilmishi JK 104-moddasi uchinchi qismi “b” bandi bilan kvalifikatsiya qilinadi. Chunki, bu holatda takroriylikning “Jinoyat kodeksining alohida ko’rsatilgan holat”i mavjud bo’lib, qasddan badanga og’ir shikast yetkazishni takroran qilingan deb baholashga hamda qasddan odam o’ldirganlik bilan qo’shilib, jinoyatlar majmui sifatida qaralishga va JK 59-moddasida asosan, bir necha jinoyatlar uchun jazo tayinlashga sabab bo’lmoqda. Bunday holat JK Maxsus qismining qator moddalarida nazarda tutilgan.
B.V. Voljenkinning fikricha, bir paytning o’zida takroran jinoyat sodir etish va jinoyatlar jamini qo’llash haqidagi norma mutlaqo noto’g’ri, chunki ularning har biri jazolarni qo’shish qoidalarini qo’llash odillik prinsipining buzilishini 41
kuchaytiradi, xolos 1 . Fikrimizcha, yuqoridagi holat haqiqatan ham jinoyatlarning ijtimoiy xavflilik yig’indisini xolisona va odil ifoda eta olmaydi va jinoyatlar jamini tashkil qiluvchi jinoyatlardan birining asossiz ravishda og’irlashtiruvchi qism bilan javobgarlikka tortilishiga sabab bo’ladi. Bu esa, Jinoyat kodeksining 8- moddasidagi odillik prinsipining jiddiy buzilishiga olib keladi. Xususan, M.H.Jiyanov o’tkazgan ijtimoiy so’rovda qo’yilgan “Jinoyat qonunchiligini liberallashtirish nuqtai nazaridan shaxs “Kodeksda alohida ko’rsatilgan hollarda turli moddalarda nazarda tutilgan” jinoyatni sodir etganda, uning qilmishi bir vaqtning o’zida ham takroran jinoyat, ham jinoyatlar majmui sifatida kvalifikatsiya qilinishi shaxsning huquq va erkinliklariga zid kelmaydimi?” degan savolga so’rovda qatnashganlarning 72,8 % i shaxsning huquq va erkinliklarini qisman buzadi, deya javob bergan.
To’rtinchi holat. Aytaylik, shaxs oldin JK 169-moddasi birinchi qismida ko’rsatilgan jinoyatni sodir qildi, keyinroq esa yana xuddi shunday jinoyatni sodir qildi. Ulardan ikkinchisi huquqni muhofaza qiluvchi organlar tomonidan ochildi va u uchun shaxs jazoga hukm qilindi. Hukm kuchga kirib, jazoning ma’lum qismi o’talgandan keyin shaxsning oldingi jinoyati ham ochildi. Bu holatda qilmish jinoyatlar jami tariqasida emas, balki takroran jinoyat sodir etish deb JK 169- moddasi uchinchi qism “a” bandi bilan qayta kvalifikatsiya qilinishi kerak va ushbu vaziyatda sud JK ning 59-moddasi, ya’ni bir necha jinoyatlar uchun jazo tayinlash qoidalarini qo’llay olmaydi. Xo’sh, bu holatda birinchi hukmning taqdiri nima bo’ladi? Umummantiq qoidalari bo’yicha ushbu holatda birinchi hukm bekor bo’lishi va ish qayta tergovga qaytarilishi, tergovda shaxsning qilmishi JK 169- moddasi uchinchi qismi “a” bandi bilan kvalifikatsiya qilinib, sudga olib chiqilishi kerak. Ammo O’zbekiston jinoyat qonunchiligida bunday prinsipial qoida mavjud emas. Shu sababli, Jinoyat protsessual qonunchiligining tarixiy-an’anaviy qoidasi ishga tushadi: “qonunni qo’llayotganda kelib chiqadigan har qanday shubhalar, ziddiyatlar va bo’shliqlar ayblanuvchi foydasiga hal qilinishi kerak”. Xo’sh, unda
1 Волженкин Б.В. Принцип справедливости и проблемы множественности преступлений по УК РФ // Законность. Москва, 1998. - № 12. 42
javobgarikning muqarrarligi prinsipi nima bo’ladi? Yetkazilgan zararni undirish, fuqaroviy da’vo masalalari-chi? Aytish kerakki, olimlarning tadqiqotlarida ham aynan ushbu muammo yoritilmagan, balki chetlab o’tilgan.
Ko’rishimiz mumkinki, jinoyat qonuni normalarining yetarli darajada mukammal emasligi huquq tizimi prinsiplari o’rtasidagi zddiyatlarga sabab bo’lmoqda. Bu esa, o’z navbatida huquqning boshqa sohalari normalari aniq va to’liq ishlashiga xalal beryapti. Natijada esa, shaxsning qonuniy huquq va manfaatlariga zarar yetmoqda.
Shu nuqtayi nazardan ko’plab xorijiy davlatlarning tajribasini, yuridik soha olimlarining fikrini hamda sud-tergov amaliyotini hisobga olgan holda bir qancha jinoyatlar sodir etishning shakli sifatida takroran jinoyat sodir etishni jinoyat qonunidan chiqarish taklif etiladi. Bugungi kunda Jinoyat kodeksi Maxsus qismining 47 ta moddasida takroran jinoyat sodir etish kvalifikatsiyalovchi belgi sifatida nazarda tutilgan. Bir qancha jinoyat sodir etish shakllari sifatida faqat jinoyatlar majmui va retsidiv jinoyat qoldirilishi kerak. Ushbu taklifning amalga oshirilishi jinoyat qonunchiligini liberallashtirish sharoitida yuqorida qayd etib o’tilgan muammoli holatlarning bartaraf etilishida hamda inson huquq va manfaatlarini to’laroq ro’yobga chiqarilishida muhim qadam bo’lar edi.
M.H. Jiyanov o’z ilmiy ishida takroran jinoyat sodir etishni bir qancha jinoyat sodir etish shakli sifatida jinoyat qonunidan chiqarishni taklif qilgan-u, ammo bir shaxs tomonidan Jinoyat kodeksi ayni bir moddasi yoki bir moddasining ayni bir qismida belgilangan jinoyatlarni turli vaqtlarda sodir etishni ham jinoyatlar majmui sifatida baholash kerakligi xususidagi masala ochiq qoldirilgan. Jinoyat kodeksini yangi 32 1 -modda bilan to’ldirish 1 ni taklif qilgani holda, ushbu holatda jazo tayinlash masalasiga to’xtalmagan. Fikrimizcha, Jinoyat kodeksi 59-moddasi birinchi qismini quyidagi tahrirda yangidan qabul qilish maqsadga muvofiq bo’lar edi:
1 Batafsil ma’lumot uchun qarang: Jiyanov M.H. Bir qancha jinoyat sodir etganlik uchun javobgarlik muammolari: 12.00.08-Jinoyat huquqi va kriminologiya; yuridik fanlar doktori ilmiy darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiya / Ilmiy maslahatchi: M.H.Rustamboyev. – T., 2012. 43
Shaxs Jinoyat kodeksi Maxsus qismining turli moddasida yoki bir moddasida yoki bir moddasining bitta qismida yoki turli qismlarida nazarda tutilgan ikki yoki undan ortiq jinoyatni turli vaqtlarda sodir etsa yoxud bir qilmishi bilan Maxsus qism turli moddalarida nazarda tutilgan ikki yoki undan ortiq jinoyatni sodir etsa, ulardan birortasi uchun ham sudlangan bo’lmasa, sud ushbu Kodeksning 54-moddasida nazarda tutilgan qoidalarga muvofiq har qaysi qilmish uchun jazo tayinlab, so’ngra tayinlangan yengilroq jazoni og’irrog’i bilan qoplash yoxud tayinlangan jazolarni to’la yoki qisman qo’shish yo’li bilan jinoyatlar majmui bo’yicha jazo tayinlaydi.”
Jinoyat qonuni normalaridagi g’alizliklardan yana biri shuki, JK 59-moddasi 8-qismiga ko’ra, “agar ish bo’yicha hukm chiqarilganidan keyin mahkumning ana shu ish bo’yicha chiqarilgan hukmga qadar sodir etilgan yana boshqa jinoyatda aybli ekanligi aniqlansa ham jazo o’sha tartibda tayinlanadi. Bunday holda jinoyatlar majmui bo’yicha sud tomonidan tayinlangan jazo muddatiga birinchi hukm yuzasidan jazoning o’talgan qismi qo’shiladi” degan qoida mavjud. Ushbu holatda jinoyatlar jami bo’yicha jazo tayinlash vaqtida jazoning o’talgan yoki o’talmagan qismiga ahamiyat berilmay, birinchi hukm bo’yicha tayinlangan jazo bilan keyingi hukm bo’yicha tayinlangan jazolar qisman yoki to’la qo’shilib qat’iy jazo tayinlanadi, birinchi hukm bo’yicha tayinlangan jazoning o’talgan qismi jinoyatlar jami bo’yicha tayinlangan jazoning o’talgan qismi hisoblanadi.
Ushbu holatga O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi tomonidan “Sudlar tomonidan jinoyat uchun jazo tayinlash amaliyoti to’g’risida”gi qaroriga 2014-yilning 23-mayida qo’shimcha kiritilib 1 , shunday tushuntirish berildi: “Sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, jinoyatlar majmui uchun JK 59- moddasining sakkizinchi qismi bo’yicha jazo tayinlanganda, uzil-kesil jazo, qoida tariqasida, Jinoyat kodeksining Umumiy qismida belgilangan tartib va miqdorda tayinlanib, birinchi hukm bo’yicha tayinlangan jazodan kam bo’lishi mumkin emas. Bunday hollarda birinchi hukm bo’yicha tayinlangan jazoning o’talmagan qismidan emas, balki uning to’liq miqdoridan kelib chiqish shartligiga e’tibor
1 O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2010-yil 14-maydagi 07-sonli qarori. 44
qaratilsin. Shuningdek, ushbu qarorga 2010-yil 14-mayda o’zgartish va qo’shimcha kiritilgan bo’lib, unda shunday tushuntirish berilgan edi: “JK 59- moddasining sakkizinchi qismiga muvofiq tayinlangan uzil-kesil jazo muddatini belgilashda birinchi hukm bo’yicha o’talgan jazo hisobga olinadi 1 ”. Sudlar tomonidan ushbu holatda qonun normasi asosan to’g’ri qo’llanilayotgan bo’lishiga qaramasdan qonun matnidagi noaniqlik jazo tayinlashda xatoga yo’l qo’yishga sabab bo’lishi mumkin. Bundan tashqari, qonun matni qanchalik sodda va tushunarli bo’lsa, qonunni tushunish, huquqiy savodxonlik va huquqiy madaniyat shu darajada yuqori bo’ladi.
Shulardan kelib chiqqan holda, JK 59-moddasi sakkizinchi qismini quyidagi tahrirda bayon qilishni taklif qilamiz: “Bunday holda har ikkala hukm bo’yicha tayinlangan jazolarni qisman yoki to’la qo’shish orqali uzil-kesil jazo tayinlanadi. Birinchi hukm bo’yicha tayinlangan jazoning o’talgan qismi uzil- kesil tayinlangan jazoning o’talgan qismi deb hisoblanadi”. O’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi 60-moddasi (bir necha hukm yuzasidan jazo tayinlash) ning uchinchi qismida “Bir necha hukmlar yuzasidan axloq tuzatish ishlariga yoki xizmat bo’yicha cheklash jazosiga hukm qilinib, ish haqi yoki pul ta’minotidan ushlab qolishning har xil miqdori belgilangan hollarda, bu jazolarning faqat muddatlari qo’shiladi” deb ko’rsatilgan. Jinoyat kodeksi 59- moddasi (bir necha jinoyat yuzasidan jazo tayinlash) da esa, ushbu qoida nazarda tutilmaganligi sababli amaliyotda qonunni har xil talqin qilish holatlari kuzatilgan. Xususan, M. JK 167-moddasi birinchi qismi bilan aybdor deb topilib, unga ish haqining 20 % izini ushlab qolgan holda bir til muddatga axloq tuzatish ishlari jazosi tayinlangan. JK 228-moddasi birinchi qismi bilan aybdor deb topilib, ish haqining 15 foizini ushlab qolgan holda ikki yil axloq tuzatish ishlari jazosi tayinlangan. JK 59-moddasiga asosan, jazolarni qisman qo’shish yo’li bilan ish haqining 25 % ini ushlab qolgan holda ikki yil olti oy muddatga axloq tuzatish ishlari jazosi tayinlangan. Sud ushbu holatda jazo muddatini ham, ushlab qolish foizlarini ham qisman qo’shgan. Vaholanki, bir necha hukm yuzasidan jazo
1 O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2014-yil 23-maydagi 08-sonli qarori. 45
tayinlash mantiqan olib qaraganda bir necha jinoyat uchun jazo tayinlashga qaraganda jiddiyroq bo’lgani holda unga yengillik berilmoqda, bir necha jinoyat uchun jazo tayinlashda esa, foizlar qo’shilishiga ham yo’l qo’yilmoqda.
Ushbu holatga aniqlik kiritish uchun Oliy sud Plenumi tomonidan “Sudlar tomonidan jinoyat uchun jazo tayinlash amaliyoti to’g’risida”gi qarorga qo’shimcha kiritilib, unda quyidagi tushuntirish berildi: “JK 60-moddasining 5- qismiga ko’ra, bir necha hukmlar yuzasidan axloq tuzatish ishlariga yoki xizmat bo’yicha cheklashga hukm qilinib, ish haqi yoki pul ta’minotidan ushlab qolishning har xil miqdori belgilangan hollarda bu jazolarning faqat muddatlari qo’shiladi. Shunga ko’ra, bunday hollarda uzil-kesil axloq tuzatish ishlari jazosi tayinlanganida, ish haqi yoki pul ta’minotidan ushlab qolishning eng ko’p bo’lgan miqdori belgilanishi lozim. Bir necha jinoyat sodir etganlik uchun JK 59-moddasi tartibida jazo tayinlashda ham shu qoidalarga amal qilinishi lozim”.
Yuqoridagi tushuntirishdan ko’rishimiz mumkinki, bir necha jinoyat uchun jazo tayinlashda axloq tuzatish jazosi tayinlansa, uning muddatlari qoplanib, to’la yoki qisman qo’shilib, foizlariga kelganda tayinlangan jazolardagi eng yuqori foiz olinishi kerak. Bu bilan Oliy sud Plenumi bir necha jinoyat sodir etish hamda bir jinoyati uchun hukm qilinib, jazo o’talayotgan paytda yana jinoyat sodir etishning ijtimoiy xavflilik xususiyatiga bir xil baho bermoqda. Fikrimizcha, bu jinoiy jazolarni liberallashtirish jarayonining mazmuniga mos kelmaydi va odillik prinsipining ro’yobga chiqishiga xizmat qila olmaydi. Shu sababli, Oliy sud Plenumining ushbu tushuntirishini o’zgartirib, bir necha jinoyat uchun axloq tuzatish jazosi tayinlanayotganda ularning ish haqidan ushlab qolish foizlari har xil bo’lsa, eng past foizni uzil-kesil jazo uchun tayinlash to’g’risida qoida kiritilishi maqsadga muvofiq bo’lar edi.
Bitiruv-malakaviy ishining 1.3
paragrafida M.H.
Jiyanov va
M.Z.Muqumovalar tomonidan jinoyatlar ideal jami va jinoyatlar real jami uchun jazo belgilashning alohida tartibini joriy qilish to’g’risida takliflar bildrirlganligini ta’kidlab o’tgan edik. Ushbu fikrlarga biz ham qo’shilamiz. Chunki, jinoyatlar majmuini real va ideal turlarga ajratish shaxs jinoiy faoliyatining xususiyati va 46
qonunda ko’rsatilgan huquqiy oqibatlarga asoslangan. Shaxs jinoiy faoliyatining ijtimoiy xavflilik darajasi jinoyatlarning ideal majmuiga qaraganda real majmuida yuqoriroq bo’ladi, chunki jinoyatlarning real majmuida shaxs uchun birinchi va keyingi jinoyatlar oralig’ida o’z jinoiy faoliyatini qayta baholash va to’g’ri yo’lga qaytishga vaqt ham, imkoniyat ham ko’proq bo’ladi, lekin u o’z jinoiy niyatlaridan qaytmaydi va jinoiy faoliyatini davom ettiradi.
Shu jihatdan O’zbekiston Respublikasi JK 59-moddasi ikkinchi qismini quyidagi jumlalar bilan to’ldirishni taklif qilamiz: Download 426.88 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|