Jismoniy madaniyat tizimining jamiyatdagi assoiy funksiyalari va shakllari Reja

JISMONIY MADANIYaTNING JAMIYaTDAGI VAZIFALARI VA ShAKLLARI.
Reja:
1. Jismoniy tarbiyaning vujudga kelishi va rivojlanishining ob’ektiv va sub’ektiv sabablari.
2. Jismoniy madaniyat jamiyatning rivojlanishidagi vazifalari.
3. Jamiyatda jismoniy madaniyatning rivojlanganlik darajasi quyidagi ko’rsatkichlar.


Tarbiya deganda, ma’lum maqsadni muljallab insonga ta’sir etmoklik va uning kobiliyatlarini maqsadga muvofik rivojlantirishga yo’naltirilgan, ijtimoiy - siesiy va axlokiy - estetik ideallarda, tarbiyalangandagidek yuksak orzularga erishish jaraeni tushuniladi. Tarbiya bu kishilarning (insonning) madaniy faoliyati soxasi, ana usha madaniyatni o’zlashtirish, uning yutuqlarini takomilashtirish va avloddan-avlodga uzatish usulidir.
Jismoniy tarbiyaga inson jismoniy kamolotining pedagogik tizimi sifatida ham qaraladi. Jismoniy tarbiya jaraenida maxsus oldindan ishlab chikib qo’llaniladigan jismoniy mashqlar tizimidan, tabiatni sog’lomlashtiruvchi kuchlari va gigienik omillar kushib foydalaniladi. Harakat malakalari va ko’nikmalari shakllantirish, harakat sifatlarini rivojlantirish hamda har tomonlama morfofunktsional rivojlangan organizmni tako millashtirish uchun maxsus bilimlardan foydalanish jamiyat talablariga muvofiklashtiradi. Boshqa so’z bilan aytganda, jismoniy tarbiya pedagogik jaraen tarzida kishilarning jismoniy rivojlanishi va jismoniy bilim egallashini o’z zimmasiga oladi. Burjua avtorlari go’yo jonivor “tarbiyasi» ga uxshash tugma jismoniy tarbiya bor deb da’vo qiladilar. Ular shunday deyish bilan mehnat va tafakkurni sifat jixatidan yangi xodisalik rolini inkor qiladilar, inson ana shu mehnat va tafakkur tufayli hamma jonivorga nisbatan misli kurilmagan darajada yuksaklikka ko’tariladi. Boshqa bir muloxazalarda jismoniy tarbiyaning paydo bo’lishida diniy ibodat omili ataylab birinchi o’ringa qo’yiladi va bu bilan ijtimoiy-tarixiy tajribaning roli erga urilgandek ham bo’lib ko’rinadi. Burjua nazarietchilarining jismoniy tarbiyani instinktiv negizlarga to’g’rilab quyishi tasodifiy hol emas. Chunki shunday deb tushunil sa, tarbiyaning bu turiga xos butun amaliyot ijtimoiy shart sharoit va extiejlarga gue bog’liq bo’lmagan u yoki bu instinktni qondirish sifatida oldinga chikadi holos. Jismoniy tarbiyaning vujudga kelishi va rivojlanishining ob’ektiv va sub’ektiv sabablari mavjuddir (A.D. Novikov, L.P Matveev, 1975).
Jamiyatning moddiy xaetiy sharoitlari, jumladan ov jismoniy tarbiya vujudga kelishida ob’ektiv sabab bo’lgan. Inson paydo bo’lgan vaqtdanok katta-katta jonivorlarni ovlay boshlagan. Ov xujalikning iste’mol tarmogi bo’lgan va insoniyat faoliyatining boshqa hamma turlarini o’ziga buysindirgan. Ov uzoq vaqt tarixiy davr mobaynida insonga ozik-ovkatdan tashkari, qurol yasash va kiyim-kechak uchun, turar joy kurish uchun material etkazib bergan, Uzoq vaqt davomida ov odamni kuchda, tezlikda, chidamlilikda, chakkonlikda, xayvon bilan o’zaro “kurash” musobakasidek bo’lib kelgan. Ov jismoniy sifatlarini rivojlanitirishning xaddan tashkari yuksak darajada bo’lishni talab etgan, odamlarning butun faoliyatini aktivlashtirib, ularni jismoniy jixatdan rivojlantirgan, atrofni o’rab olgan tabiat to’g’risida amaliy tushuncha bergan.
Ishlab chiqarish qurollarining yasalishi ham ma’lum kuch, chidamli lik va chakkonlik talab kilgan hamda odamning bor kobiliyatlarini kamol topmshmga imkoniyat ochgan. Kadimiy ovchilar keyinchalik zaruriyat ga qarab kollektiv bo’lib ov qilishgan - ut erdamida xayvonlarni kulga tushirishgan, jarliklarga kamab olishgan, uzoq vaqt kuvib yurib ushlash gan. Otiladigan qurollarning va ovga yakka-yakka chiqiladigan bo’lib kolindi - bunga ijtimoiy ongning shakllanishi deb qaraldi (A.D. Novikov, L.P. Matveev va boshqalar).⁹
Ijtimoiy ongning rivojlanishi jismoniy tarbiyaning shakllanishida sub’ektiv omil deb karay boshlandi, ongli xaet faoliyati, harak teri va yashashining ma’nosi bilan farklandi. Inson o’z tajribasini birovga o’rgatishning ijtimoiy usulidan foydalandi, tajribaning tup lanishi ijtimoiy jaraenni tezlashtirdi. Yangi avlod o’zidan avvalgi av loddan urganib, ularning tajribalari, maxorat va malakalarini, bilim larini o’zlashtirish takomilida davomiylik urnatildi degan taxmin mavjud.
Shunday qilib, jismoniy tarbiya inson jamiyatining karor topishi bilan vujudga keldi. Jismoniy tarbiya insonning tabiatini o’zlashtirishga qaratilgan hayoti va faoliyatining kechishidagi abadiy tabiiy shart-sharoit sifatida muxim vosita tarzida namoyon bo’ldi. Jismoniy tarbiya siz avlodlarning almashishi dvomida ilgor tajriba tuplanishi tasavvur qilib ham bo’lmasdi.
Ibditoiy jamoa tuzumi davrida ijtimoiy mehnat taksimoti sodir bo’ldi, jamiyat sinflarga bo’lina boshladi. Sinfiy jamiyat vujudga kelganga kadar rivojlangan jamiyatda jismoniy tarbiyani halkning o’zi amalga oshirar edi, bu davrda jismoniy tarbiya halk tarbiya sistemasi ning bir qismini tashkil etardi, umumiy va kat’iy tartibda majburiy edi. Xukumron sinflar (sinfiy jamiyat shakllangandan so’ng) jismoniy tarbiyani uzlarining iktisodiy va siesiy manfaatlariga moslab tashkil etdilar.
Sobik shurolar davlati tadkikotchilari va chet ellik tarakkiypar var olimlarning olib borgan tadkikotlari shuni ko’rsatdiki, jismoniy tarbiya bolaning usishi maromiga tashkaridan ta’sir etmay, amalga oshirilishi mumkin ekanligini, lekin bu jaroaen boshqarilsa, eng yaxshi natijalarga erishish mumkinligini isbotladi. Boshqarish imkoniyati chegarasiz emasligini ham unutmaslik lozim. Inson tabiatini o’zgar tirish mumkin emas, shunga karamay, bolaning rezerv imkoniyatlarini tayerlanishi uchun mumkin bo’lgan shart-sharoitni vujudga keltirish lozim bo’ldi.
Shunday rivojlanishga erishiish uchun “jismoniy tarbiya” deb atalmish maxsus yo’naltirilgan va tashkil kilingan faoliyatdan foydalana boshlandi.