Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

Kommunikativ psixoterapiyaning asosiy guruh usullari: 

---

43 
1) oila a’zolariga aniq muloqot qoidalarini oʻrgatish; 
2) oiladagi aloqa usullarini tahlil qilish va talqin qilish; 
3) turli xil texnikalar yoki qoidalar yordamida oiladagi muloqotni 
manipulyatsiya qilish. Shunday qilib, oila a’zolariga quyidagilar taklif etiladi: 
a) birinchi shaxsda va oʻz nomingiz bilan gaplashing; 
b) faktlarni subyektiv tajribalardan ajratish; 
c) Geshtalt terapiyasida odatdagidek «Men - Siz» muloqotidan foydalanish. 
Bunday aloqa munosabatlar tabiati uchun javobgarlikni oshiradi.
Strukturaviy oilaviy terapiya 
Strukturaviy oilaviy terapiya 1970-yillarda paydo boʻlgan va tezda ushbu 
sohadagi eng ta’sirli tendentsiyalardan biriga aylandi. Ushbu yondashuvning 
asoschisi Salvador Minuxin edi 
Strukturaviy yondashuv uchta aksiomaga asoslangan: 
• Psixologik yordam koʻrsatishda butun oilani hisobga olish kerak. Oila 
a’zolarining har biri uning quyi tizimi sifatida qaralishi kerak; 
• Oilaviy terapiya uning tuzilishini oʻzgartiradi va oila tizimining har bir a’zosi 
xatti-harakatining oʻzgarishiga olib keladi; 
• Oila bilan ishlashda terapevt oilaga qoʻshilib, natijada oilani oʻzgartirishga 
imkon beradigan terapevtik tizim yaratiladi.
Strukturaviy oilaviy terapiyaning uchta asosiy tushunchalari: tuzilish, quyi 
tizimlar va chegaralardir. 
Oila tuzilishi, ya’ni oila a’zolarining oʻzaro munosabatlari uyushganligi, 
taxmin qilinadigan xatti-harakatlar bilan shugʻullanadi. Oiladagi oʻzaro 
munosabatlar takrorlanganda, ular kuchli holatlarni shakllantiradigan kutishlarga 
olib keladi. Bunday holatlar oʻrnatilganda, oila a’zolarining xatti-harakatlari xilma-
xil boʻladi. Oila tuzilishi oʻzaro munosabatlarni boshqaradigan yashirin qoidalar 
toʻplamini oʻz ichiga oladi.
Psixoterapiya avvalgi hayot tajribasi va uning bemorning keyingi xatti-
harakatlarida aks etishiga emas, balki haqiqiy kommunikativ xatti-harakatlarga 
qaratilgan. Maqsad aql-idrokka erishish emas, balki oila a’zolarining haqiqiy vaziyat 
haqidagi gʻoyalarini ochib berish, kommunikativ stereotiplarni oʻzgartirish, bundan 
keyin butun oilaviy munosabatlar tizimini qayta qurish kerak. Psixoterapevtlar oila 
ustidan faol nazoratni amalga oshiradilar va uning iyerarxik tuzilishini 
boshqaradilar. Doimo “vaziyat rejasi”, “xarita” tuzib boriladi, uning doirasida har 
bir oila a’zosining roli va vakolatlari, quyi tizimlar chegaralari (avlod, jins, qiziqish, 
funksiyalarni hisobga olgan holda), nizolardan qochish va koalitsiyalar tuzish 
yoʻllari aniqlanadi. Minuxinning konsepsiyasiga koʻra, oila va uning ijtimoiy muhiti 
oʻrtasidagi chegaralar oila tomonidan oʻzaro a’zolik va izolyatsiyaning muvozanati 
tufayli uzatiladigan “identifikatsiya matritsasi” orqali belgilanadi. Kichik tizimlar 
oʻrtasidagi chegaralarning aniqligi oilaning sogʻlom ishlashini koʻrsatadi. Oilaviy 
va ota-onalik tizimlari alohida ahamiyatga ega oilaviy iyerarxiyani nazarda tutadi: 
ota-onalar qasddan katta “lavozim”ga joylashtiriladi, bu bolalar uchun javobgarlikni 
nazarda tutadi va oila teng maqomdagi odamlar guruhi gʻoyasini istisno qiladi.

---

44 
Terapiyaning yana bir yoʻnalishi bu quyi tizimlarning differentsiatsiyasidir. 
Masalan, terapevt ota-onalarni bir-birlari bilan suhbatlashishga undaydi, bolalarning 
kiruvchi aralashuvlarini oldini oladi yoki aksincha, ota-onalarga bolalarning bir-
birlari bilan muloqotiga xalaqit bermaslikni tavsiya qiladi. Ammo, oila uzilib qolgan 
holatlarda terapevt kichik tizimlar orasidagi qarshi harakatni ragʻbatlantiradi, shu 
bilan oila a’zolari bir-biri bilan koʻproq aloqada boʻlishlarini his qilishadi va oʻzaro 
qoʻllab-quvvatlashga qodir.
Strukturaviy oilaviy terapiya maxsus oʻqitish talqinlaridan foydalanadi. 
Odatda izohlash, oʻz-oʻzidan yaxshiroq boʻlish uchun oʻzgarish uchun odamlar bir-
birlari bilan aloqa qilishda oʻz xatolarini tushunishlari kifoya, degan ishonchga 
asoslanadi. 
Strukturaviy 
terapiya 
xulq-atvorni 
oilaning 
oila 
tizimidagi 
muammolarga boʻlgan nuqtai nazarini qayta tuzish (tiklash) orqali oʻzgartiradi. 
Bemorlar oʻzlarining muammolarini boshqa oila a’zolarining harakatlari yoki tashqi 
holatlar bilan bogʻlashadi. Terapevt esa bu muammolarni oilaning tuzilishi bilan 
bogʻlaydi. Terapevt avvalo oilaning qiyinchiliklarga boʻlgan munosabatini 
tushunishga harakat qiladi. Buning uchun u oila a’zolari qanday shakllanishini, 
muammolarini tushuntirishini va ularni qanday namoyish qilishlarini kuzatadi. 
Keyin oilaviy terapevt soʻzlarni oila tuzilishini tushunishga asoslangan holda qayta 
tiklaydi. Terapevt mashgʻulot davomida ikki xil materialga e’tibor qaratadi: qabul 
qilish va oʻz-oʻzini tutish tartiblari.
Qabul qilishda terapevt oiladan ma’lum bir muammoni qanday hal qilishlarini 
koʻrsatishni soʻraydi. Odatda terapevt muammoni muhokama qilishni boshlash 
uchun ma’lum kichik guruhlarni taklif qilishidan boshlanadi. Muhokama paytida 
terapevt jarayonni kuzatadi. U uch bosqichda ishlaydi. Birinchidan, terapevt oʻzini 
tutish tartibini topadi. Keyin u aktyorlik bilan shugʻullanadi. Uchinchi va eng muhim 
bosqichda u oila a’zolarini qonunni oʻzgartirishga olib boradi. Terapevtning barcha 
tadbirlari oila a’zolari oʻrtasida yanada samarali hamkorlik qilish uchun yangi 
imkoniyatlar yaratishi kerak. Agar qabul qilish toʻxtatilsa, terapevt aralashadi va 
notoʻgʻri boʻlgan narsalar haqida izoh beradi yoki shunchaki oila a’zolarini davom 
ettirishga undaydi.
Tasdiqlovchi ketma-ketliklar bilan ishlashdan tashqari, tizimli terapevtlar oila 
tuzilishini aks ettiruvchi oʻz-oʻzidan paydo boʻladigan holatlarni diqqat bilan 
kuzatib boradilar. Bu aktyorlik spektaklni sahnalashtirishga oʻxshaydi. Spontan 
modellar bilan ishlash oʻz-oʻzidan sodir boʻladigan harakatni ta’kidlashga 
oʻxshaydi. Aslida, ushbu holatlarni ishning boshida kuzatish va oʻzgartirish orqali 
terapevt odatdagi samarasiz oilaviy xatti-harakatlarga tushib qolishiga yoʻl 
qoʻymaydi. Birinchi uchrashuvda oʻzini namoyon qilishi bilanoq muammoli xulq-
atvorga e’tiborni qaratib, terapevt mashgʻulotning borishini tashkil qilishi, jarayonga 
e’tibor qaratishi va uni oʻzgartirishi mumkin.
Minuxin (1974. y) “Oilalar va oilaviy terapiya” da oilaviy tuzilmaviy 
tuzilishning uch bosqichini sanab oʻtadi. Terapevt: (1) oilaga qoʻshilib, yetakchilik 
mavqeini egallaydi; (2) oila tuzilishini ochib beradi va (3) ushbu tuzilmani 
oʻzgartirishga aralashadi.