Jámiyettiń barlıq ekonomikalıq hám sociallıq xızmetlerin úyreniw hám alıp barıwda fundamental mashqalalarǵa dus kelemiz

zárúr bolǵan jıl = 70/ bahanıń jıllıq ósiw dárejesi (%)

Máselen, jıllıq inflyaciya dárejesi 9,5% ke teń bolsa, shama menen jeti jıl úsh aydan keyin baha yeki máretege kóbeyedi, yaǵnıy (70:9,5=7,3).

Real JIÓ hám jamǵarmanı neshe jıldan soń yeki mártege artıwın yesaplap shıǵıw zárúrli bolǵan jaǵdayda “70-qaǵıydasınan” paydalanıladı.

Ulıwma mámleket ekonomikasında inflyaciyanıń kelip shıǵıw sebeplerin anıqlaw hám olardı analizlew yeń aktual mashqalalardan biri bolıp sanaladı.

Ósiw tempine qaraǵanda inflyaciya tómendegi kórinislerde boladı:

1) SHeklengen (umerenneaya) inflyaciya. Bahalar jılına 10% deyin ósedi.

2) Galopiruyushaya inflyaciya.  Bahalar jılına 10% ten úsh sanlı kórsetkishlerge (100-200%) deyin ósedi.

3) Giperinflyaciya. Bahalar tez pát penen ósedi hám jılına 1000% ten asıp ketedi. Amerikalı ilimpaz F.Kagannıń teoriyası boyınsha bahalardıń ósiw tepmi bir aydıń ishinde 50% joqarı bolsa, al bir jılda 13000% ke teń bolǵan jaǵdayda mámlekette giperinflyaciya desek boladı. Giperinflyaciya siyrek gezlesetuǵın qubılıs, biraq ol Germaniyada, Greciyada, Kitayda yekinshi dúnya júzilik urıs waqıtında, 1984-1985-jılları Boliviyada, 1992-1993-jılları Peru, Argentina, Braziliyada. 2008-jılı Zimbabve mámleketinde  bahalardıń ósiw tempi jılına 231 million procent boldı. Dúnya júzinde inflyaciyanıń yeń úlken kórsetkishi 1946 jılı Vengriyada boldı. Sol dáwirde  bahalar jılına 3,8*10²⁷ márte ósti.     

Inflyaciyanıń túrleri:

1) Talap inflyaciyası;

2) Jámi usınıstıń kemeyiwinen kelip shıǵatuǵın inflyaciya, yaǵnıy usınıs inflyaciyası.

3) Balanslanǵan inflyaciya.

4) Balanslanbaǵan inflyaciya.

5) Kútiletkǵın inflyaciya.

6) Kútilmeytuǵın inflyaciya.

7) Tutınıwshılardıń adaptivlik kútiliwleri. 

Talap hám usınıs inflyaciyasın kórip shıǵamız.