Jámiyettiń barlıq ekonomikalıq hám sociallıq xızmetlerin úyreniw hám alıp barıwda fundamental mashqalalarǵa dus kelemiz

Jámi usınıstıń artıwınıń nátiyjesi

                                                     AS

   AD nıń keynsshiler kesimdegi ósiwi. AD₁-AD₂ ge qaray jıljıydı: bul jerde teńsalmaqlıq real JIÓ ósedi (U₁-den U₂-shekem), bahalar dárejesi ózgermeydi.

AD nıń aralıq kesimdegi ósiwi. AD₃-AD₄ ke qaray jıljıydı: bul jerde teńsalmaqlıq real JIÓ ósedi (s U₃ ten U₄ shekem), onıń menen birgelikte bahalar dárejesi de ósedi, waqıtınan burın inflyaciya payda boladı, sebebi ekonomika potencial JIÓge (U*) jetpedi. 

AD nıń klassik kesimdegi ósiwi. AD₅-AD₆ǵa qaray jıljıydı: bul jerde teńsalmaqlıq real JIÓ aldın jetken U* kóleminde qaladı, bahalar dárejesi ósedi, talap inflyaciyası payda boladı.    

Eger jámi talap vertikal yamasa gorizontal kesimide kemeyse, xrapovik effekti (nátiyjesi) payda boladı (5.6.-súwret).

5.6-súwret

    

 Bul effekti tusindiriwshin AS qıya sızıǵı tek yeki kesimnen turadı dep alayıq: gorizontal hám vertikal kesimlerinen. Jámi talap ósken sayın (AD sızıǵı AD₁-ge qaray jıljıydı), teńsalmaqlılıq ye toчkadan ye₁ toчkaǵa kóshedi. Teńsalmaqlı real JIÓ óziniń potencial dárejesine Q_f jetedi, bahalar dárejesi bolsa R den R₁ ósedi. yendi jámi talap AD₁ den AD páseyip ketse, bahalar dárejesi tuspeydi, al teńsalmaqlılıq ye₂ toчkasına jıljıydı. Bul jerde teńsalmaqlı real JIÓ Q_e2  muǵdarına deiyin páseyip ketedi (Q_e2 e). Sonıń menen jámi talap kemeygen sayın jámi usınıs  PaAS jaǵdayınan P₁e₁AS jaǵdayına kóshedi: AS qıya sızıǵınıń gorizontal kesiminiń joqarıǵa jıljıwı jámi talaptıń kemeyiwine baylanıslı jámi usınıstıń kemeyiwin bildiredi. Bunıń sebebi – aldın xrapovik effekti (nátiyjesi): bahalardıń tómenleniwi iyeliwsheń yemes.   

Jámi usınıstıń ózgeriwi teńsalmaqlı bahalar dárejesine hám milliy islep shıǵarıw kóleminiń teńsalmaqlılıq dárejesine qanday tásir kórsetiwin kórip ótemiz.

Birinshiden, sırtqı birgelikte islesiwshiler import ónimlerine bolǵan bahanı kóteredi dep mısal retinde qarayıq. Import ónimleriniń bahalarınıń kóteriliwi mámleketimizde islep shıǵarılıp atırǵan barlıq ónimler hám import yetilip atırǵan resurslardıń bahalarında kóterip jiberedi. Solay yetip milliy islep shıǵarıwdıń barlıq tarawlarında shıǵarılıp atırǵan ónimler qárejetlerinde kóbeytip jiberedi. Sonıń ushında jámi usınıs iyri sızıǵı AS den AS₂ ke qarap jıljıydı. Bunday jaǵdayda bahalar dárejesiniń kóteriliwi inflyaciyaǵa alıp keledi (5.7-súwret).

Egerde jámi usınıs iyri sızıǵı U_e den U_e2 ge qarap jıljısa bahalar dárejesi P den P₂ ge qarap kóteriledi, bántlik kemeyedi hám inflyaciya kelip shıǵadı. onı stagflyaciya dep ataymız.