Jámiyettiń barlıq ekonomikalıq hám sociallıq xızmetlerin úyreniw hám alıp barıwda fundamental mashqalalarǵa dus kelemiz

Máselen, bes basqıshlı islep shıǵarıw processinde qosımsha qun.

Islep shıǵarıw basqıshı	Ónimlerdiń satıw bahası, swmda	Qosımsha qun, bahası, swmda
Firma A. Qoyshılıq ferması	0 60	60(=60-0)
Firma B. Júndi qayta islep shıǵarıw kárxanası	100	40(=100-60)
Firma V. Kastyum islep shıǵarıw firması	125	25(=125-100)
Firma G. Buyımlardı kótere satıwshı kárxana	175	50(=175-125)
Firma D. Buyımlardı usaqlap satıwshı kárxana	250	75(=250-175)
Satıwshınıń ulıwma bahası	710
Qosımsha qun		250

        

Mámleket byudjetinen transfert tólewlerge sociallıq qamsızlandırıw tólewleri, jumıssızlar hám pensionerlerge pensiyalar kiredi. Mámlekt transfert tólewleriniń tiykarǵı qásiyeti sonnan ibarat pensionerler pensiyanıń ornına mámleketke hesh nárse bermaydi.

Jeke menshikli transfert tólewlerge-studentlerge ata-analar tárepinen berilgen pullar, bay tuwısqan-tuwǵanlarınan beriletuǵın bir mártelik tólewler.

Qımbat bahalı qaǵazlardı satıw, yaǵnıy akciya, obligaciyalardı satıwı hám JIÓ niń quramına kiritilmeydi. Biraq sonnı umıtpawımız kerek, jeke kárxanalardıń qımbat bahalı qaǵazlar boyınsha dáramatlar tólemi.  JIÓ ge kiredi, sebebi ol ekonomikalıq resurs ushın tólemleri bolıp milliy dáramattıń bir bólegi bolıp yesaplanadı.  

Tutınılǵan tovarlardı satıw JIÓ niń quramına kiritilmeydi, sebebi, bunday tovarlardı satıw hárekettegi islep shıǵarıwdı bildirmeydi, yamasa tovarlardaǵı yeki jaqlama yesaptı bildiredi.

Besinshiden, JIÓ ekonomikada (mámlekettiń ishinde) islep shıǵarılǵan tovarlardı hám xızmetlerdi óz ishine aladı. Usınıń menen jalpı ishki ónim jalpı milliy ónimnen parq kıladı. JIÓ usı mámlekettiń territoriyasında, áhmiyeti joq milliy yamasa sırt yeldiń óndiris faktorınan paydalanǵan halda, islep shıǵılǵan tovarlar hám xızmetlerdiń bazar qunındaǵı jıyındısı. JIÓ anıqlaǵanda kriteriy bolıp territoriyalıq faktor yesaplanadı. Jalpı milliy ónim milliy óndiris faktorlarınan paydalanıp mámlekettiń puqaraları tárepinen, parqı joq mámlekettiń ishinde yamasa basqa mámleketlerdiń territoriyasında, bir jıl dawamında islep shıǵarılǵan barlıq (jámi) tovar hám xızmetlerdiń tolıq tamamlanǵan (sońǵı) kóleminiń bazar qunındaǵı jıyındısı arqalı anıqlanadı. JMÓ anıqlaǵanda kriteriya bolıp milliy faktor yesaplanadı. Kóplegen rawajlanǵan mámleketlerde JIÓ hám JMÓ parqı 1% quraydı.

Sanlı kórsetkishti alatuǵın bolsaq JIÓim JMÓnen shet yellerden kelip túsken taza faktorlı dáramat kólemine parq qıladı (TFD).