Jámiyettiń barlıq ekonomikalıq hám sociallıq xızmetlerin úyreniw hám alıp barıwda fundamental mashqalalarǵa dus kelemiz

JIÓdi barlıq dáramatlar boyınsha ólshew	=
Tutınılǵan kapital kólemi + + Bizneske iyri salıqlar + + Jallanba jumısshılardıń miynet haqıları+ + Arenda haqısı + + Procentlik stavkası + + Múlk iyeleriniń dáramatları + + Korporaciyalar paydası – - SHet yellerden kelip túsken taza faktorlı dáramat
JIÓ	=	A+T+W+R+I+P1+P2-TFD

3-Lekciya

3.1. Ekonomikalıq dáwirler hám ekonomikalıq terbelislerdiń sebepleri

Ekonomikalıq cikl bul ekonomikanıń bir neshe jıllar dawamında ósiwi hám tómenlewin kórsetiwshi process bolıp sanaladı.

3.1-súwret.

Ayırım ekonomikalıq cikller basqalarınan óziniń ótiw dáwiriniń dawam yetiwi hám aktivligi menen ajıralıp turadı. Soǵan qaramastan olardıń barlıǵı birdey dáwirlerdi basıp ótedi.                                                                           

Ekonomikalıq cikllerdıń ekonomistler tórt rawajlanıw dáwirlerin kórsetedi:

Birinshi dáwiri (A) ekonomikanıń rawajlanıwınıń yeń joqarǵı dárejesine yerisiwi. Bul dáwirde ekonomikada tolıq jumıs penen bántlik hám óndiristiń tolıq quwatta islep atırǵanlıǵın kóremiz. Sonday-aq, bul dáwirde ónimler bahasınıń dárejesi ósiw processinde boladı.

Ekinshi basqısh (B) óndiristiń páseyiw dáwirin kórsetedi. Bántlik dárejesi tómenleydi, biraq bahanıń ósiw dárejesi tómenlemeydi. Qashan, óndiristiń tómenlew dáwiri aktiv hám uzaq dawam yetse bahanıń kóteriliw dárejesi tómenlep barıwı múmkin. Tómenlep barıwdıń yeń tómengi toчkasında (V) óndiris hám bántlik yeń tómengi dárejege jetkenligin kórsetedi.

Sońǵı janlanıw dáwirinde (G) óndiris hám bántlik dárejesi ásten rawajlanıp óndiris quwatınan paydalanıwda tolıq bántlik dárejesine jetedi. óz náwbetinde ónimniń bahası óndiris quwatlarınan tolıq paydalanıp hám tolıq bántlikke yeriskenge shekem ósip baradı.

Ekonomikalıq cikllardıń birdey bolıwına qaramastan olardıń ayırımlarınıń dawam yetiwi hám aktivligi menen basqalardan ajıralıp turadı. Sonıń ushın ekonomistler bul processke ekonomikalıq terbeliwler dáwiri dep ataydı. Ekonomistler bul terbelis dáwirlerin túrlishe bahalaydı.

Máselen, ayırımları bul terbelislerdiń negizgi sebebi dep texnikalıq jańalanıwlardı kórsetedi. olardıń baslı ideyası boyınsha óndirske ilim-texnika jetiskenliklerin qollaw túrli jıllar dawamında ekonomikalıq terbelisler sebepshisi bolıp tabıladı. Basqa bir topar alımlar ekonomikalıq cikllerdı siyasiy hám tosattan (kútilmegende) júz beretuǵın jaǵdaylarǵa baylanıstıradı. Monitar siyasatqa baylanıstıratuǵın alımlarda bar. olar mámleket qanshama kóp pul basıp shıǵarsa, sonshama onıń qádiri kemeyip baradı. Kerisinshe pul muǵdarı qanshama kem bolsa, islep shıǵarıwdıń kemeyiwin hám jumıssızlar sanınıń artıwın tezlestiredi. Ekonomikalıq cikllerdi bahalawlarǵa túrli túrde jantasıwlar bolıwına qaramastan kóplegen ekonomistler óndiris hám bántlik dárejelerin ulıwma qárejetler muǵdarı kórsetedi degen pikirdi qollap-quwatlaydı. Sebebi, bazarǵa tiykarlanıp óndiristi shólkemlestiriwshi ekonomikadaǵı kárxanalar ózleriniń tovar hám xızmetlerine talap bolsa ǵana olardı islep shıǵaradı. Basqasha aytqanımızda óndiris qárejetleri kóp bolmasa kárxanalarda tovar hám xızmetlerdi úlken muǵdarda islep shıǵarıw paydalı yemes. óndiris bántlik hám dáramatlar dárejesiniń tómenlewide sonnan ibarat. Ulıwma qárejetler muǵdarı qanshama kóp bolsa, óndiristiń kóteriliwide úlken payda alıp keledi. Sonıń ushın óndiris kólemi, bántlik hám dáramatlar dárejesi artıp baradı.