Jámiyettiń barlıq ekonomikalıq hám sociallıq xızmetlerin úyreniw hám alıp barıwda fundamental mashqalalarǵa dus kelemiz

SHet yellerden kelip túsken taza faktorlı dáramat	=	Usı mámlekettiń milliy faktorlarınan paydalanıp shet mám-leketlerde alatuǵın dáramat	-
Usı mámlekettiń territoriyasında shet yeller faktor-larınan alatuǵın dáramat

 

Altınshıdın, JIÓ di yesaplawda yeki tárepleme alıp barıladı:  

Birinshiden, JIÓ di yesaplawda, tutınıwshılardıń jańadan jaratılǵan juwmaqlawshı ónimlerdi satıp alıwǵa ketken barlıq qárejetleri muǵdarı boyınsha anıqlanadı. Bul usıl JIÓ niń qárejetler usılı delinedi.

Ekinshiden, JIÓ di yesaplawda tovar hám xızmetlerdi islep shıǵarıw processinde payda bolǵan dáramatlardıń jıyındısı muǵdarında anıqlanadı. Bul usıl JIÓ di dáramatlar járdeminde anıqlaw usılı delinedi.

JIÓ di anıqlawdıń yeki túrdegi usılı - óndiris hám dáramatlar boyınsha alıp barılıwı:

Óndiris qárejeti boyınsha	Islep shıǵarıw dáramatı boyınsha
Úy xojalıǵınıń tutınıw qárejetleri	Dáramatlardı tólew menen baylanıslı bolmaǵan qárejet hám tólemler
Bizneske investiciyalıq qárejetler yamasa jalpı jeke menshik ishki investiciyalar	Miynet haqı
Tovar hám xızmetler boyınsha mámleketlik satıp alıwlar	Renta tólewleri
Taza eksport	Procent
	Payda

2.3. JIÓ di qárejetler hám dáramatlar boyınsha yesaplaw usılları

JIÓ di islep shıǵarıw qárejetleri boyınsha yesaplawda tiykarınan sońǵı ónim hám xızmetlerdi jaratıwǵa ketken barlıq qárejetler yesapqa alınadı.

Birinshiden, úy xojalıǵınıń tutınıw qárejetleri (S) óz ishine:

a) uzaq múddetli paydalanılatuǵın tutınıw buyımların;

b) kúndelikli paydalanılatuǵın tutınıw buyımların;

v) tutınılatuǵın xızmetlerge ketetuǵın qárejetlerden ibarat.

Ekinshiden, jalpı ishki jeke menshik investiciyalıq qárejetler (I):

a) áspap-úskeneler, mashinalar satıp alıw;

b) kárxanalar, ambarlar, turar-jay binaların qurıwǵa jumsalǵan qárejetler;

v) tovar zapasları arasındaǵı parıqlar hám zapaslardıń ózgeriwlerinen ibarat.

Úshinshiden, tovar hám xızmetlerdiń mámleket tárepinen satıp alınıwı (G). Bul toparǵa 1) mámlekettiń tutınıwı, sonday-aq, birinshiden, siyasiy basqarıwdı, sociallıq hám islep shıǵarıwshı infrastrukturanı,     ekonomikanı tártipke salıwshı, qáwipsizlikti hám nızamlı tártipti támiyinlewshi mámleketlik mekemeler hám shólkemlerge jumısalatuǵın qárejetler, yekinshiden,  mámleket kárxanalarında tólenetuǵın miynet haqılar; 2) mámleketlik investiciyalar kiritiledi.

Tovar hám xızmetlerdiń mámleket tárepinen satıp alınıwılardan mámleket qárejetleri túsinigin ayırıw kerek. Mámleket qárejetleri transfert tólewlerin hám mámleketlik obligaciyalar boyınsha procent tólewlerin óz ishine aladı. Bular tovar hám xızmet bolıp yesaplanbaydı hám JIÓde yesaplanbaydı.

Tórtinshiden, taza eksport (Xn) yamasa mámleketiń eksport hám import operaciyaları arasındaǵı parıq yesapqa alınadı.