Joba : Kompaniyanıń ámeldegi strategiyasın belgilew

2. Matritsali analiz járdeminde Diversiyalanǵan portfeldi bahalaw


Diversiyalanǵan kompaniya iskerligi túrleri sapasın bahalawdıń eń keń tarkalǵan usıllarınan biri onıń xojalıq portfelin matritsali analiz etiw esaplanadi. Xojalıq portfeli matritsasi Diversiyalanǵan kompaniyanı xar bir strukturalıq birliginiń strategiyalıq pozitsiyalari salistirǵan keste korinisinde boladı. Matritsa, strategiyalıq analiz pozitsiyalarni xarakteristikalaytuǵın xar qanday eki korsetkish tiykarında dúzilisi múmkin. Eń aximiyetli korsatkishler bolip, tarmaqtıń osiw pátleri, qandayda bir úlesi, tarmaqtıń uzaq múddetti ózine tartatuǵınliligi, raqabatbardasliq hám ol yamasa bul ónim hám bazardıń rawajlanıw basqishi sıyaqlılar esaplanadilar. Ádetde matritsaniń bir sızıǵı tarmaqtıń ózine tartatuǵınliligin korsetse, basqasi ondaǵı aniq iskerlik túrleriniń jaǵdayın korsetedi. Xojalıq portfeli matritsalariniń tómendegi turleri eń kop qollaniladi:

• 
  « osiw / úles» matritsasi;
  
• 
  «tarmaqtiń ózine tartatuǵınliligi / rakobatdaǵi jaǵdayi» matritsasi;
  
• 
  tarmaqtıń ómiriy ciklı matritsasi;
  
• 
  Mak Kinsey matritsasi.
  

Eń keń qollanilatug`in birinshi matritsa - jumis aktivlik portfeli matritsasi tort kvadrantdan ibarat bolip, jetekshi konsaltiń kompaniyası «Boston Konsalting Group» (BKG 12-súwret) tárepinen islep shiǵilǵan. Kosher siziqlarda tarmaqtıń osiw pátleri hám bazardıń salıstırmalı úlesi korsetiledi. Xar bir xojalıq bolegi sheńber formasında kórsetilgen bolip, onıń kolemi korporatsiyaniń barlıq túrdegi iskerliginen alınǵan ulıwma paydasında usı bolek paydasınıń úlesi menen belgilenedi. Usı xojalıq birligi bazar úlesin dollarda emes, salıstırmalı birlikte kórsetilgen hám tiykarǵı raqabatshiniń qadaǵalawındaǵı bazar úlesine bolǵan qatnası bazardıń salıstırmalı úlesi esaplanadi. Mısalı, eger «A» biznes bazardıń ulıwma kolemin 15 % ni iyelegen bolsa, iri biznes «V» dıń úlesi 30 % bolsa ol jaǵdayda «A» biznestiń bazar daǵı salıstırmalı úlesi 0, 5 protsentti quraydı. Eger, «A» biznes bazarda eń úlken - 40 % úleske iye bolip, tiykarǵı raqabatshi 30 % úleske iye bolsa, ol jaǵdayda «V» biznes ushın bazardıń salıstırmalı úlesi 1, 33 ke teń boladı. Sonday etip, tek qana uyqas tarawlarda bazar úlesi boyinsha ilǵar bolǵan tarmaqlarda bazardıń risbiy úlesi 10 nan joqari boladı hám kerisinshe olardan ústin esaplanǵan bir yamasa bir neshe raqabatshilarǵa bolǵan boleklerde 1, 0 den tómen boladı.
Soraw belgileri yamasa «murakkab balalar» matritsaning joqaridan oń ketekshesine túsken kompaniyalardı BKG «surov belgileri» yamasa quramalı balalar dep ataydi. Joqari osiw pátleri olardı tarmaq koz qarasinan ózine tartatuǵın. Lekin, bazardıń salıstırmalı úlesin tómenligi bul tarmaqlar iskerlik alıp baratırǵan raqiplar menen natiyjeli raqabat qila aladıma degen sorawdı qoyadi. «Surov belgileri» yamasa «murakkab balalar» dıń taǵdiri sonday.
Juldızlar. Tez osip atrǵan tarmaqlardaǵı joqari salıstırmalı bazar úlesine iye bolǵan kompaniyalar kestesinde juldızlar dep atalǵan. Sebebi olar eń kop payda alıw hám osiw keleshegine iye boladılar.
Sawin siyirlar. Aste osip atrǵan tarmaqlarda joqari salıstırmalı bazar úlesine iye bolǵan kompaniyalar BKG kesteinde sawin siyirlar dep atalǵan.
Íytler. Aste osip atrǵan tarmaqlardaǵı tómen salıstırmalı bazar úlesine iye bolǵan kompaniyalar. Bulardıń osiw keleshegi hálsiz bolip, bazarda qalaq pozitsiyalardi iyeleydiler. Tájiriybe iymek sıziginda ilǵarlardan keyinde turıwları olar alatuǵın paydanıń kolemin shekleydi.
«Osiw- úles» matritsasining tiykarǵı ústinligi sonnan ibarat, ol naqd pullardıń háreketi hám xar bir biznestiń investitsion tásirindegi diqqatin qaratadi. Korporatsiyaning finanslıq resurslarini xojalıq birlikleri ortasındaǵı qanday qilip aqilǵa say bolistiriw múmkin degen sorawǵa juwap beredi.
«Ózine tartatuǵınlıq - pozitsiya» matritsasida xar bir xojalıq birliginiń jaǵdayı tarmaqtıń uzaq múddetli ózine tartatuǵınlıǵın kúshin rakobatdagi pozitsiyasin san jaqtan bahalaw tiykarında aniqlanadi. Tarmaqtıń ózine tartatuǵınlıǵı – raqabatdaǵi pozitsiya matritsasi «osiw- úles» matritsasina qaraǵanda talay kúshli kontseptual tıykarǵa iye esaplanadı.
Ómiriy cikl matritsasi Diversiyalanǵan kompaniyanıń túrli xojalıq birliklerin tarmaqtıń ómiriy ciklı boskichlari buyicha taksimlanishini korsetedi.
Bul matritsa «Menejment tiykarlari» stulda tolıq kurib shıǵılǵan. Odan paydalanıwdan tiykarǵı maqset menejerge firma portfelindegi orta kárxanalar ortasidagi finanslıq aǵıslarǵa bolǵan talaplardı anıqlawda járdem beriw bolıp tabıladı. BKG jantasıw ush tiykarǵı basqıshdan ibarat :
- firma iskerlik tarawin orta kárxanalarǵa bulish hám olardıń uzaq múddetli kelesheklerin bahalaw ;
- orta kárxanalarlardı matritsa járdeminde uzaro salıstırıwlaw ;
-xar bir orta kárxanalarǵa salıstırǵanda strategiyalıq maqsetlerdi islep shıǵıw.
BKGning tiykarǵı usınısları :
1. «Sawın siyirlar»den túsken dáramatlardıń awısıq bólegi saylanǵan «yovvoyi pıshıqlar»ni rawajlandırıw hám rawajlanıp atırǵan «yulduz»larni tárbiyalawǵa sarıplanıwı kerek. Uzaq múddetli maqsetler «yulduzlar»dıń pozitsiyalarini bekkemlew hám «yovvoyi pıshıqlarni» «yulduzlar»ga aylandırıwdan ibarat bolip, bul kompaniya portfeliniń tartıwshılıǵın jáne de kúshaytadı.
2. Uzaq múddetli keleshekleri hálsiz yamasa mavxum bolǵan «yovvoyi pıshıqlar»ni sonday sheshintiriw kerek, kompaniya daǵı finanslıq resurslarǵa bolǵan talaptıń azayıwına erisiw kerek.
3. Tarmaqtaǵı orta kárxanalar «kuchuk»larga aylanıp qalǵanda kompaniya «xosilni jıynap alıw», «echintirish» yamasa tamamlaw járdeminde tarawdı ketiwı kerek.
4. Eger kompaniyaǵa «sog'in siyirlar», «yulduzlar» yamasa «yovvoyi pıshıqlar» jetiwmey atırǵan bolsa, ol túrde portfeldi teń salmaqlılıqlaw ushın qaptal basıp, «echintirish» kerek boladı. Portfelde kompaniyanıń saw osiwini támiyinlew ushın jetkilikli muǵdarda «yulduzlar» hám «yovvoyi pıshıqlar» bulishi xamda olardı investitsiyalar menen támiyinlew ushın «sog'in siyirlar» ámeldegi bulishi kerek.
BKG matritsasining tiykarǵı abzallıǵı túrli orta kárxanalar ushın finanslıq aqshalardı aǵıslarına qaratılıwı hám bul aǵıslardan korporatsiya portfelin optimallastırıw ushın paydalanılıwı bolıp tabıladı. Biraq BKG matritsasida bir qatar kemshilikler de bar. Bul eki ulchamli ápiwayılastırılgan model' bolip, bir qatar áhmiyetli faktorlardı esapqa almaydı. Bazardıń kishi bólegin iyelegen biznes de kútá úlken dáramat keltiriwi hám kúshli básekili poziciyanı iyelewi múmkin. Tap sonıń menen birge, orta kárxanalardıń tartıwshılıǵın belgileytuǵın birden-bir faktor emes.
Mak Kinsey matritsasi Bul matritsa xam, BKG matritsasi sıyaqlı, eki ulchamli bolıp tabıladı, biraq bul uzgaruvchilar koplab faktorlarǵa baylanıslı boladı.
Orta kárxanalardıń tartıwshılıǵı tómendegi turt boskichda baxolanadi:
- menejerler orta kárxanalardıń tartıwshılıq kriteryaların anıqlawı arqalı ;
- ayrıqsha faktorlardıń salıstırmalı axamiyatlarini anıqlap ;
- menejerler ayırım tarmaqlardıń tartıwshılıǵın korporatsiya portfeline jazılıwı arqalı ;
- xar bir orta kárxanalar ushın ulıwma bahalardı belgilew arqalı.
Firmanıń básekishilik poziciyasi de soǵan uxshash tárzde baxolanadi:
- strategiyalıq menejer kompaniya básekilesip atırǵan xar bir taraw daǵı tabıs faktorların anıqlaydı ;
- tabıstıń xar bir sheshiwshi faktorına onıń uziga tiyisli bolǵan hám básekili pozitsiyadagi salıstırmalı axamiyatiga baylanıslı bolǵan poziciya belgilenedi;
- sungra tabıs faktorınıń tarmaq ushın salıstırmalı axamiyatiga uyqas túrde xar bir orta kárxanalar daǵı báseki kúshiniń dárejesi anıqlanadı ;
Orta kárxanalarlar BKG matritsasiga uxshagan MakKinsey matritsasi járdeminde salıstırıwlanadı.
MakKinsey matritsasi tuqqizta katekke bulingan. Olardıń úshewinde orta kárxanalar «g'olib» esaplanadı yamasa biznestiń eń qolay tarawı esaplanadi. Ush katek bolsa yutqazuvchi esaplanıp, olar biznes ushın eń qolaysız boladı.
Bir katek «so'roq belgisi» dep belgilengen (BKG matritsasidagi «yovvoyi pıshıq» sıyaqlı ). Bul biznes degi mavxum, biraq perspektivalı xolat bolıp tabıladı. Bul orta kárxanalar qollap -quwatlansa, «g'oliblar»ga aylanadı, biraq olardıń «yutqazuvchilarga» aylanıp qalıw qáwipi xam bar. Ketekshelerden biri «daromad óndiriwshi» dep ataladı (BKG matritsasidagi «sog'in siyir» sıyaqlı ).
MakKinsey matritsasi tiykarındaǵı analizden tómendegi strategiyalıq juwmaqlar kelip shıǵadı :
- «yutqazuvchilar» tamamlanılıwı yamasa olarda payda jıynap alınıwı kerek;
- «g'oliblar»dıń hám rawajlanıp atırǵan «g'oliblar»dıń pozitsiyalari bekkemleniwi (sonday-aq, kerek bolsa finanslıq investitsiyalar menen xam) kerek;
- «daromad óndiriwshilar»dıń kúshli básekili pozitsiyalarini esapqa alǵan túrde, olardan dáramatlardı «g'oliblarga» yamasa tańlap alınǵan «suroq belgileriga» qayta investitsiyalawda paydalanıw kerek;
- «o'rta biznes»ni «g'oliblar»ga aylandırıwǵa yamasa eger kelesinde perspektivalı bulmasa, «xosilni jıynap alıw»ga urınıp kurish kerek.
Orta kárxanalardıń teń salmaqlılıqlasqan portfelinde tiykarınan «g'oliblar» hám rawajlanıp atırǵan «g'oliblar», bir neshe «daromad óndiriwshilar» hám «g'oliblar»ga sheńber alatuǵın, azmazǵana kishi «suroq belgileri» bulishi kerek.
Biraq, kobinshe kompaniyalardıń portfelleri teń salmaqlılıqlashmagan boladı. Bunday teń salmaqlılıqlashmaganlikning túrli kurinishlari MakKinsey matritsasining úlken abzallıqlarınan biri onıń maslasıwshılıǵı bolıp tabıladı. Bul jantasıw túrli tarmaqlardıń básekili tabıstıń túrli faktorları menen xarakterleniwin esapqa aladı. Usı waqıtta ol jaǵdayda BKG jantasıwlaridagiga qaraǵanda koproq strategiyalıq áhmiyetli uzgaruvchilar esapqa alınadı. Biraq bul jantasıw xar tárepleme jetilisken emes. Tiykarǵı qıyınshılıqlardan biri mınada, ol bir qatar áhmiyetli strategiyalıq sheshimlerdi beredi, biraq olardıń qay-qaysısı ábzal ekenligin kursatib bermeydi. Sonday eken, strategiyalıq menejer bul analizge sub'ektiv pikirlerdi qosımsha etiwi kerek. Firmanıń bazar daǵı xolatini sáwlelendiriwdiń turaqlılıǵın da taǵı bir mashqala bolıp tabıladı.

3.