Jobası: Kislotalardıń atalıwı hám kislotalardıń alınıwı. Fizikalıq hám ximiyalıq qásiyetleri. Eń áhmiyetli kislotalardıń qollaniliwi. Sabaqtıń aktuallıǵı

EŃ ÁHMIYETLI KISLOTALARDÍŃ QOLLANÍLÍWÍ


Sulfat kislotası – H₂SO₄.
May tárizli bul suyıqlıq iyissiz, reńsiz bolıp, suwdan derlik eki ese awır. Suwda júdá jaqsı eriydi. Sulfat kislota hawanı hám hár qıylı gazlardı keptiriwde, sonday-aq, hár qıylı zatlar quramındaǵı suwdı tartıp alıwda qollanıladı. Koncentraciyalanǵan sulfat kislota terige tamsa, terini qattı kúydiredi. Sonıń ushın sulfat kislota menen islegende júdá abaylı bolıw kerek. Onıń terige hám kiyimlerge tamıp ketiwinen saqlanıw kerek. Sulfat kislotanı suw menen aralastırǵanda júdá kóp jıllılıq bólinip shıǵadı, onıń sulfat kislotanıń eritpesin tayarlaǵanda kislotanı ıdıs diywalı boylap tamshılatqan halda áste-aqırınlıq penen suwǵa qosıw kerek boladı. Keri jaǵdayda kislota ústıne suw quyılsa olar tolıq aralasıp úlgermesten eritpe qaynap ketedi hám bul qaynaǵan aralaspa shiyshe ıdıstı sındırıp jiberiwi yamasa tasıp ketip kiyimge, terige, kózge tamıp ketiwi múmkin.
Fizikalıq ózgeshelikleri. Sulfat kislota — salmaqli, reńsiz moysimon suyıqlıq. Júdá gigroskopik. Ízǵarlıqtı yutib, kóp muǵdarda ıssılıq shıǵaradı, usınıń sebepinen suwdı konsentrlangan kislotaǵa quyılıw jaramaydı — kislota sachrab ketedi. Suyultirish ushın sulfat kislotanı az-ozdan suwǵa quyılıw kerek. Suwsız sulfat kislota 70% ga shekem altıngugurt (VI) oksidti eritadi. Ádetdegi temperaturada ol uchuvchan emes hám hidsiz. Qızdırılǵanda quramında 98, 3% H₂SO₄ bar eritpe payda bolǵanǵa shekem SO₃ ti ajıratıp shıǵaradı. Suwsız H₂SO₄ elektr tokın derlik o 'tkermeydi.
Ximiyalıq ózgeshelikleri. Konsentrlangan sulfat kislota organikalıq elementlerden — qumsheker, qaǵaz, aǵash, talshıq hám taǵı basqa suw elementlerin tartıp alıp, olardı kómirge aylantıradı, Bunda sulfat kislotanıń gidratlari payda boladai. Shekediń kómirleniwin bul teńleme menen ańlatıw múmkin:

C₁₂H₂₂O₁₁ + nH₂SO₄ = 12C + nH₂SO₄ • mH₂O

Payda bolǵan kómir bólegin kislota menen reaksyaga kirisedi:

C + 2H₂SO₄ = CO₂ + 2SO₂ + 2H₂O

Usınıń sebepinen sawdaǵa shiǵarılatuǵın kislota oǵan kútilmegende túsip qalǵan hám kómirge aynalǵan shań hám de organikalıq elementlar sebepli gúńgirt reńli boladı.

Gazlardı keptiriw sulfat kislotanıń suwdı jutıwına tiykarlanǵan. Ushuwshań bolmaǵan kúshli H₂SO₄ qurǵaqlay duzlardan basqa kislotalardı qısıp shıǵaradı. Mısalı :

NaNO₃ + H₂SO₄ = NaHSO₄ + HNO₃

Lekin, eger H₂SO₄ duzların eritpelerine qosılsa, ol halda kislotalami qısıp shıǵarmaydı.
Sulfat kislotanıń júdá zárúrli ximiyalıq ózgesheligi — onıń metallarga munasábeti bolıp tabıladı. Suyultirilgan hám konsentrlangan sulfat kislotalar metallar menen túrlishe reaksiyaǵa kirisiwedi.
Suyıltırılǵan sulfat kislota standart elektrod potensiallar qatarında vodoroddan aldında jaylasqan metallarni eritadi. Lekin qorǵasın sırtında PbS04 perdesi payda boladı, ol metalldı kislota menen taǵı reaksiyaǵa kirisiwinen qáwipsizlik etedi. Standart elektrod potensiallar qatarında vodoroddan keyin turǵan metallar suyultirilgan H₂SO₄ mpnen reaksiyaǵa kirispeydi.
Konsentrlengen sulfat kislota ádetdegi temperaturada kópshilik metallar menen reaksiyaǵa kirispeydi. Usınıń sebepinen suwsız sulfat kislotanı temir ıdıslarda saqlaw hám polat sistemalarda tasıw múmkin. Lekin qızdırılǵanda konsentrlangan H₂SO₄ derlik barlıq metallar menen (Pt. Au hám geypara basqa metallardan tısqarı, reaksiyaǵa kirisiwedi). Bunda ol oksidlovchilar retinde tásir etedi, ózi bolsa ádetde SO₂ ge shekem qaytarıladı. Bunda vodorod ajralıp shıqpaydı, bálki suw payda boladı. Mısalı :

Cu + 2H₂SO₄ = CuSO₄ + SO₂ + 2H₂O

Sulfat kislotada kislotalardıń barlıq ózgeshelikleri bar.