Jobası: Kislotalardıń atalıwı hám kislotalardıń alınıwı. Fizikalıq hám ximiyalıq qásiyetleri. Eń áhmiyetli kislotalardıń qollaniliwi. Sabaqtıń aktuallıǵı

Nitrat kislotası — HNO₃.

Nitrat kislota suwdan 1,5 ese awır, reńsiz suyıqlıq bolıp, xlorid kislota sıyaqlı hawada «túteydi». Koncentraciyası joqarı bolǵan kislota eritpesi ápiwayı jaqtılıqtıń tásirinde nitrat kislotanıń ıdırawınan payda bolǵan NO₂ nıń kislota eritpesinde erip, onı qońır reńge boyalǵanlıǵı ushın kóbinese bul kislota reńli degen qáte juwmaqqa alıp keledi. Álbette bul nadurıs. Taza kislota eritpesi reńsiz boladı. Koncentraciyalanǵan salqın nitrat kislota temir, xrom hám alyuminiy metallarınıń ústingi betin passivlestirip qoyǵanlıǵı sebepli bul metallardan tayarlanǵan ıdıslarda saqlanıwı múmkin. Bul kislota altın, platina, tantal, rodiy hám iridiylerden basqa barlıq metallar menen tásirlesedi.

Alınıwı. Laboratoriyada nitrat kislota onıń duzlarına konsentrlangan sulfat kislota tásir ettirib alınadı :

KNO₃ + H₂SO₄ = HNO₃ + KHSO₄

Reaksiya áste qızdırılǵanda júz boladı (kúshli qızdırılǵanda HNO₃ bóleklenip ketedi). Sanaatta nitrat kislota ammiakni katalitik oksidlew jolı menen alınadı, ammiak bolsa, óz gezeginde, vodorod menen hawa azotini biriktiriwden payda etinadi. Sanaatda ammiakni oksidlep nitrat kislotaǵa aylandırıwdı injener-ximik I. I. Andreyev jańalıq ashqan. Ol ammiakni hawa kislorod menen oksidlanishda katalizator — platina tor isletiwdi usınıs etdi.

Nitrat kislota alıwdıń ulıwma procesin úsh basqıshqa bolıw múmkin:
1) ammiakni platina katalizatorda NO ga shekem oksidlew:

4NH₃ + 5O₂ = 4NO + 6H₂O

2) NO ni hawa kislorodı tásirinde NO₂ ge shekem oksidlew:

2NO + O₂ = 2NO₂

3) NO₂ ni mol kislorod qatnasıwında suwǵa yuttirish:

4NO₂ + 2H₂O + O₂ = 4HNO₃

Baslanǵısh elementlar — ammiak menen hawa katalizatorni uwlı zatlaytuǵın uwlı zatlı qosımshalardan (vodorod suifid, shań, may hám sh. k.) jaqsılap tazalanadı.

Payda bolatuǵın kislota suyultirilgan (40—60% li) boladı.
Konsentrlangan nitrat kislota (96—98% li) suyultirilgan kislota menen konsentrlangan sulfat kislota qospasın aydaw arqalı alınadı. Bunda tek nitrat kislota bug'lanadi.
Suyultirilgan nitrat kislota xromli polattan jasalǵan ıdıslarda, konsentrlangani — aluminiy ıdısda saqlanadı hám tashiladi. Onıń azraq muǵdarı shıyshe ıdıslarda saqlanadı.