Journal of innovations in social sciences

JOURNAL OF INNOVATIONS IN SOCIAL SCIENCES
 
 www.sciencebox.uz
Volume: 02 Issue: 04 | 2022
 
ISSN: 2181-2594
 
Journal of Innovations in Social Sciences
 
267 
bo‘lishini talab qiladi. Beruniy hamma fanlarni biri-biri bilan bog`liq holda o‘rganish lozimligini 
ta’kidlaydi. Har bir o‘quvchini bilim olishdagi vazifasi haqida ham qimmatli fikrlar bayon etgan. 
Ta’lim - inson bilish faoliyatining eng murakkab turlaridan biridir. Ta’lim - o‘quvchilarning 
bilim, ko‘nikma va malakalarini egallash bo‘yicha o‘quv-bilish faoliyatini tashkil qilish, ularning 
tafakkur va qobiliyatlarini o‘stirish, dunyoqarash, ma’naviy sifatlari, axloqiy, estetik madaniyatini 
shakllantirishga qaratilgan pedagogik jarayondir. 
Beruniy shaxs rivojlanishi, kamolotida uch narsa muhimligini ta’kidlaydi. Ya’ni hozirgi davr 
pedagogikasida e’tirof etilganidek, shaxs rivojlanishida irsiyat, muhit va tarbiya muhim rol o‘ynaydi. 
Beruniy insonning rivojlanishida ilm-ma’rifat, san’at, adabiyot, amaliy faoliyat, ayniqsa, ijtimoiy 
turmushning ham ahamiyati katta ekanligini ta’kidlaydi[2]. 
Buyuk mutafakkir Abu Ali ibn Sino pedagogik qarashlarida insonning ham aqliy, ham 
axloqiy, estetik va jismoniy jihatdan rivojlanishi uning kamolga yetishining asosiy mezoni sifatida 
talqin etiladi. SHarqda «SHayx ar-Rais» nomi bilan mashhur bo‘lgan alloma - Abu Ali ibn Sino 
o‘qituvchi mahorati haqida fikr yuritar ekan, quyidagilarni eslatib o‘tadi: 
- bolalar bilan muomalada bosiq, jiddiy bo‘lish; 
- berilayotgan bilimning talabalar qanday o‘zlashtirib olayotganiga e’tibor berish; 
- ta’limda turli metod va shakllardan foydalanish; 
- talabaning xotirasi, bilimlarni egallash qobiliyati, shaxsiy xususiyatlarini bilish; 
- aqliy darajasiga mos ravishda ta’lim berish; 
- har bir so‘zning bolalar hissiyotini uyg`otishi darajasida bo‘lishiga erishish zarur. 
U o‘zining bir qator asarlarida, jumladan, “Donishnoma”, “Shafo kitobi”, “Tib qonunlari” va 
boshqalarda ta’lim-tarbiya masalalariga keng to‘xtaladi. Ibn Sino bola tarbiyalashning qiyin va 
murakkab tomonlarini alohida ta’kidlaydi. U o‘zining “Tib qonunlari” asarida ushbu masalaga 
“Tarbiya to‘g`risida” degan bir bobni bag`ishlaydi. Bunda u yosh bolalarda harakatlarni qanday 
tarbiyalash kerakligi to‘g`risida qimmatli fikrlar bayon qiladi. U bolalarga nisbatan bo‘ladigan 
jismoniy jazoning har qanday holatini qattiq qoralaydi[3]. 
Yosh bolalar tarbiyasiga kattalarning ta’siri tez o‘tishini Ibn Sino alohida uqtiradi. Yosh 
bolalar hamisha o‘zidan kattalarga taqlid qiluvchan bo‘ladi. Ularning yaxshi tarbiya topishida yaxshi 
xulq, odobli va aqlli kishilarning ta’siri ijobiy rol o‘ynaydi. Shuning uchun Ibn Sino yosh ota-onalarga 
va hamma tarbiyachilarga bolalarga shaxsiy namuna ko‘rsatishni maslahat beradi. Uning fikricha, bola 
yoshligidan boshlab faqat yaxshi qiliqlarga o‘rgatilishi zarur. Bu kelajakda uning mustahkam xarakterli 
bo‘lib yetishishiga olib keladi. 
Ibn Sino inson rivojlanishida, kamolotida aqliy, axloqiy, jismoniy tarbiyani o‘zaro aloqada 
amalga oshirishning ilmiy asoslarini ko‘rsatib berdi. Bolaning har tomonlama rivojlanishida oila 
tarbiyasining o‘rni katta ekanligini, agar oilada tarbiyaning yaxshi usullaridan foydalanilsa, oila baxtli 
bo‘lishini ta’kidladi[3]. 
Shaxs tarbiyasida o‘qituvchining o‘rni nihoyatda katta ekanligi ma’naviy merosimiz 
durdonalari bo‘lmish Kaykovus, Abu Nasr Forobiy, Yusuf Xos Hojib, Abu Rayhon Beruniy, Ahmad 
Yassaviy, Amir Temur, Alisher Navoiy, Abdulla Avloniy asarlarida markaziy o‘rinni egallaydi. Ular 
bolani to‘g`ri tarbiyalash, uning shaxsini shakllantirishda o‘qituvchi mehnatining ahamiyati, uning 
mas’uliyati masalasida qimmatli fikrlar qoldirganlar.

---