Жумаханов ш. З., Тошпўлатов а. М

Анклавлар назарияси: географик ва геосиёсий таҳлил
Монография 
95 
қиладиган ҳудудлардан бири Сўх ҳисобланади. Чунки, биринчидан, 
у алоҳида туман сифатида асосий давлатдан ажралиб қолган, 
иккинчидан, ўзига хос иқтисодиёти ва етарли ресурслари мавжуд. 
Шунингдек, Сўхнинг муҳим хусусияти шунда-ки, ундаги аҳолининг 
ё ўраб турувчи, ё асосий давлатга этник жиҳатдан мансуб 
бўлмаганлидир [1, -Б. 103]
.
Бу ҳолат уни субмиллий анклав сифатида 
географик ва геосиёсий жиҳатдан таҳлил қилиш мақсадга 
мувофиқлигини кўрсатади. 
Географик ўрни. Сўх (сўғд тилида “ёқимли”) – Фарғона 
водийсининг жанубий қисмидаги ҳудуд бўлиб, 39º57ʹ шимолий 
кенглик ва 71º08ʹ шарқий узоқликда жойлашган [127]. У 
Қирғизистон Республикасининг Баткент вилояти ҳудуди билан 
ўралган Ўзбекистонга тегишли алоҳида туман бўлиб, маъмурий 
жиҳатдан Фарғона вилояти таркибига киради. Сўх Ўзбекистон учун 
эксклав, Қирғизистон учун анклав ҳисобланади (24-расм).
Сўх тумани Олой тизмасининг шимолий ва Қатран 
тизмасининг ғарбий 
қисмида жойлашган. 
Анклав 
Сўх 
дарёсининг юқори ва 
ўрта 
оқимларида 
жойлашган 
бўлиб, 
ҳудуди 
шимолдан 
жанубга деярли 40 
км, ғарбдан шарққа 2 
– 12 км чўзилган.
Сўх қадимий тарихга эга. Ўрта асрларда ҳам ҳ
удуд Сўх 
(шунингдек, Сох, Сух) деб юритилган. У сўғд тилида 
“ёқимли” деган 
маънони англатади. Ойконимнинг топонимик генезеси аниқ эмас. 
Бир жиҳатдан, Фарғона водийси ва Помирда яшаган қадимги сака-
хаумаворка қабилаларининг сак ва сўғд тиллари негизида вужудга 
келган сўғ этнонимига боғлиқ ҳолда, этнотопоним сифатида 
баҳолаш мумкин. Шунингдек, маҳаллий аҳоли фикрича топоним 
24-расм. Сўх анклавининг географик жойлашуви

---