Jumaxanov Sh. Z. ««biogeografiya» fanidan

3. Sharqiy Osiyo oblasti – bu oblast hududiga sobiq SSSRning sharqiy qismidan Primorya o’lkasi, Shimoliy va Urta Xitoy, Koreya, Yaponiya (Xokaydo oroli kirmaydi). O’simliklar xukmronligidagi 2-chi oblastga mos keladi. Gimalay tog’larining janubiy va sharkiy yonbag’irlari ham shu oblastga kiradi. Iqlimi hayvonot olami uchun juda qulay. Shuning uchun hayvonot olami bu oblastda juda xilma-xil. Sut emizuvchilardan Garbiy Xitoy tog’larida uziga xos Goral deb nomlanuvchi echqilar yashaydi. Bu oblastda kemiruvchilardan kalamushlar, sichkonlar, olmaxonlar, qushlardan fazanlarning bir necha turlari chomga, laylak, urdak, goz, tovuk, mayna, kaklik, bedanalar keng tarqalgan. Sudralib yuruvchilardan toshbaqa, chipor ilonlarning bir necha turlari, gadyuka, aspidlar (korolevskaya kobra) keng tarqalgan. Amfibiyalardan tritonlar, salamandralar yashaydi. Tirnoqli triton Xitoy, Koreya, Yaponiya va Rossiyaning Primorya o’lkasida uchraydi. Ular terisi orqali nafas oladi. Mazali taom hisoblanadi.
2. Neoarktik kichik xukmronlik – bu xukmronlik ikkita oblastga bo’linadi:
1. Kanada oblasti
2. Sanor oblasti.
Neoarktik kichik xukmronlik hududiga Shimoliy Amerikaning asosiy qismi, Tinch va Xind okeanidagi bir qancha orollar bilan birgalikda kiradi. Bu kichik xukmronlikda qonuniy ravishda janubdan shimolga qarab, ya’ni Alyaska va Grelandiyaga qarab hayvonot turlari kamayib boradi. Bu joylar uchun eng xarakterli sut emizuvchilardan o’ziga xosi xaltali Amerika opossiumidir. Janubiy Kanadadan boshlab shimolgacha bo’lgan hududlarda xashoratho’r hayvonlar keng tarqalgan. Ularni ichida eng ko’zga tashlanadigani krotlardir. Bu hudud uchun kemiruvchilardan endemik turga Goferlar va Apaladontlar kiradi. Yirtqichlardan bo’ri, Amerika korlik tulkisi, amerika malla bo’risi kabilar endem turlar hisoblanadi. Mushuksimonlardan puma mushugi, sut emizuvchilardan xalq xo’jaligida ko’p ishlatiladigan bizonlar ko’p tarqalgan. Qushlardan gagra qushlari, pagankalar, o’rdak, goz, turnalar, endemik yirtqichlardan oq bosh, Qurmbosh, grif keng tarqalgan. Sudralib yuruvchilar ichida xakikiy echkiemarlar va gadyukalar uchramaydi. Agamalar urniga iguanlar yashaydi. bo’lar ichida zaxar tishli iguan yagona endemik tur hisoblanadi. Ilonlardan kalkon tumshuk, chinkirok ilon ko’p uchraydi. Toshbaqalarga boy. Ular ichida eng mashxuri Gofer toshbaqasi (delikates taom hisoblanadi)
1. Kanada oblasti – bu Shimoliy Amerika materigining Kanada chegarasidan boshlab shimolgacha davom etadi. Landshafti tayga va tundra o’rmonlaridan iborat bo’lib, ular Yevrosiyodagi tundra va taygaga uxshab ketadi. Shuning uchun hayvonlari ham o’hshashroq (ayiq, quyon, olen va boshqalar). Janubga tomon iqlimi o’zgarishi bilan o’xshashlik kamayib boradi. Hayvonot dunyosi Yevrosiyoga nisbatan bir muncha boyroq. Shimolida olenlar, Janubiy o’rmonlarda oq dumli olen, tog’larda qor qo’ylari, qor echkilari, o’rmon bezoni, yirtqichlardan Ayiq, Puma, Yenot, Amerika Kunitsasi, kemiruvchilardan o’rmon Surogi, Olmaxon, Kanada Bobri, Ondatralar yashaydi. Qushlardan Amerika slafkasi, soyka, kolibra, shimoliy qismlarida fazanlar yashaydi. Sudralib yuruvchilari bir muncha kam. Salamandra, triton, ilonlardan ujimonlardan bir vaqili bor xolos.
2. Sanor oblasti – bu oblast Kanada oblastning janubiy tomonidan boshlab Markaziy Amerikagacha davom etadi va u tabiati xarakteri jixatidan 3 ta kichik faunistik oblastga bo’linadi.
1) Kaliforniya kichik oblasti
2) Markaziy yoki koyali kichik faunistik oblast
3) Sharqiy yoki Atlantik faunistik oblast.
1). Kaliforniyaga Shimoliy Amerikaning Tinch okeani kirgoklari shimolidan Vankuverdan boshlab, janubda Meksikagacha boradi. Maydoni katta bo’lmasa ham iqlimi ilik, qishi qattiq, yozi quyoshli. Endemik sut emizuvchilardan apladont, yer kazir, yirtqichlardan yenot, tulki, puma keng tarqalgan. Endemik qushlardan Kaliforniya grifi, Kaliforniya bedansi, Kaliforniya kokkusi. Reptilyaradan udovlar, chinkirok ilon, shox iloni, amfibiyalardan dumli baqa uchraydi.
2). Markaziy yoki qoyali tog’lar kichik oblastiga materikning markaziy qismi kirib, landshafti asosan tog’lardan iborat. Unga Orizont, Voyoraing, Kolorado shtatlari kiradi. Preyra dashtlarida bizonlar keng tarqalgan. 50 yillargacha bizonlar preyralarda dominantlik qilgan bo’lsa keyinchalik ko’plab ovlanishi natijasida juda oz kolgan. Ma’lumotlarga kura asrimiz boshida 60 mln. bizon bo’lgan bo’lsa, xozirgi kunda 10 ming bizon kolgan xolos. Bizonlar deyarli kirib tashlangan. Bu hududda kadimgi hayvonlardan vilarak ko’p uchraydi. Yirtqichlardan kayotlar, bizdagi chiya burilarga uxshaydi. Burilar, itlar ko’p tarqalgan. Qushlarning asosan utlokzor qushlari bo’lib (ularning hammasi uyasini yerga kuyadi), gruppa-gruppa bo’lib yashaydigan bir necha tur qushlar bo’lib, bo’lar uzlariga juftini tanlashda katta janglar evaziga amalga oshiradi. Sudralib yuruvchilardan xarakterlisi zaxar tishli kaltakesakdir. Umurtqasiz hayvonlari ko’p jixatdan Kaliforniya oblastiga uxshash.
3) Sharqiy yoki Atlantik faunistik oblastiga materikning sharkiy tomoni kirgoklari va bir necha kichik hayvonlar, sut emizuvchilardan ok dumli olenlar, chuchkalar, yirtqichlardan kungir ayiq, yaguar, puma ko’plab yashaydi.