Jun tolasi. Ipak tolasi. Oksillar tarkibidagi aminokislotalarning umumiy xassalari

Mavzu: Oqsil polimerlar va oqsil tolalar.
Reja:

1. 
   Jun tolasi.
   
2. 
   Ipak tolasi.
   
3. 
   Oksillar tarkibidagi aminokislotalarning umumiy xassalari.
   

Jun tolasi.
Jun tolasi kuy, echki, tuya kuyon va boshka xayvonlardan olingan tabiiy tola bulib, u asosan tukimachilik sanoatida ishlatiladi. Kimyoviy tuzilishi jixatidan jun oksilli birikmalar katoriga kiradi. Jun oksili keratin deb ataladi. Keratin molekulasi ipsimon polipeptid zanjirdan iborat bulib, unda kundalang sistin – CH₂-S-S-CH₂- boglar mavjud. Uning umumiy formulasi kuyidagicha:

Jun tolasining sifati uning yigirilishi xususiyati, ingichkaliligi, uzunligi, puxtaligi, tekislgi, chuziluvchanligi va toza, iflosligi bilan belgilanadi. Jun ok, kora, jigar rang, sarik, va kul rangda buladi. Jun tolasining uzunligi muxim urin tutadi, chunki tola kancha uzun bulsa, ip shuncha tekis va pishik buladi va undan sifatli mato tkiladi. Tolaning kalinligi 18-63 mikrongacha bulishi mumkin. Ayniksa, echki juni ingichka momik (tivit)dan iborat buladi. Tuya juni juda pishik va chuziluvchan bulganidan undan matolar, ustki trikotaj, shuningdek tasmalar tayyorlanadi. Koramol va ot junidan dagal, kuyon junidan esa mayin esa namatlar tayyorlanadi.
Junli kiyim-kechaklarning tashki kurinishini yaxshilash maksadida jun tarkibiga 6-10% gacha paxta ipi, viskoza, sun’iy ipak, shtapel tolasi kushib yigiriladi va aralash matolar olinadi. Tukimachilik sanoatida asosan kuy juni ishlatiladi. Xar bir kuydan urtacha 2 kg dan 7 kg gacha, xatto 10 kg gacha yung olish mumkin.
Boshka xildagi xayvonlardan xam texnik maksadlar uchun yunglar olinadi. Jumladan, dagal yungli movut va kigiz tayyorlashda echki yungi ishlatiladi. Angor yungi Turkiyadagi Angora yassi tekisliklarida yashovchi angoriy echkisidan olinadi. Kashmir va Tibet echkilari, Amerika alpagi va lama (tuya) si yungidan juda kurkam zamonaviy maxsuotlar tayyorlanadi. Otlarning yungi va yolidan yukori sifatli kayishkok kistirma materiallar tayyorlanadi.
Ishlanmagan jun asosiy oksil molekulalaridan tashkil topgan tolalardan tashkari turli kushimchalarga ega. Ularning mikdori kuyning biologik xususiyatidan va sharoitiga boglik.