Жураева Сох,ибжамол Норк,обиловна


Download 71.01 Kb.
bet1/4
Sana08.05.2023
Hajmi71.01 Kb.
#1443915
  1   2   3   4
Bog'liq
zamonaviy-pedagog-imizhini-shakllantirishda-psihologik-omillar-tasiri



ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ



Жураева Сох,ибжамол Норк,обиловна,
Тошкент давлат аграр университети, Узбек тили, педагогика ва психология кафедраси доценти, психология фанлари номзоди
ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГ ИМИЖИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШДА ПСИХОЛОГИК ОМИЛЛАР
ТАЪСИРИ
УДК: 378
ЖУРАЕВА С.Н. ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГ ИМИЖИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ПСИХОЛОГИК ОМИЛЛАР ТАЪСИРИ
Ушбу маколада замонавий педагогнинг касбий тайёргарлиги, янгиликка мойиллиги, ижодий изла- нишларга тайёрлиги, шахсий хусусиятлари, психологик-педагогик фаолиятда уз педагогик киёфасигага эга эканлиги ва эртанги педагогга куйиладиган имиж талаблари х,акида фикр юритилган.
Таянч суз ва тушунчалар: имиж, замонавий педагог имижи, имиж механизмлари, касбий тала- блар, шахсий талаблар, индивидуал имиж, имижнинг тузилиши.
ЖУРАЕВА С.Н. ВЛИЯНИЕ ПСИХОЛОГИЧЕСКИХ ФАКТОРОВ НА ФОРМИРОВАНИЕ
ИМИДЖА СОВРЕМЕННОГО ПЕДАГОГА
В этой статье автором высказываются суждения о таких качествах современного педагога как про­фессиональная готовность, способность воспринимать новшества, готовность к творческим исследо­ваниям, личностные характеристики, собственный педагогический образ в психолого-педагогической деятельности, а также высказаны мнения о требованиях к имиджу педагога завтрашнего дня.
Ключевые слова и понятия: образ, современный педагогический образ, имиджевые механизмы, профессиональные требования, личностные требования, индивидуальный образ, структура образа.
JURAYEVA S.N. THE IMPACT OF PSYCHOLOGICAL FACTORS IN THE SHAPE OF
MODERN EDUCATOR
In the article are described modern educator’s professional inclinations to adopt innovation, rediness for creative search, individual features, ability of special appearance in the psychological-pedagogical occupation and as well discussed demands to teachers to keeping their perfect image in the coming days.
Key words and concepts: image, image of a modern teacher, image of a psychologist, image mechanisms, professional inclination, individual demands, structure of image.
Кириш.
Узбекистоннинг мустак,илликка эришиши, юрт- бошимиз белгилаган тамойиллари асосида янги жамиятни курилиши, таълим тизимидаги туб ислохатлар, одамлар онгидаги катта узгаришлар, “Узбекистон келажаги буюк давлат” шиорини хаётий реалликка айлантириш куп жих,атдан олий таълим тизимидаги профессор-укитувчиларнинг салохияти, шахсий сифатлари ва жамиятда тутган мавкеига боFлик. Юкоридагиларни талаб дара- жасида сакланишини маълум жихатдан олий таъ- лимдаги педагог имижи белгилайди. Уларнинг имижи канчалик юкори булса, шунчалик ёшлар орасидаги катта акл эгалари шу сохага узларини ба^шлайдилар, уларни касб фаолиятига айланти- радилар ва аксинча педагог имижи етарли сави- яда булмаса интеллектуал ёшлар ушбу касбни четлаб утишга харакат киладилар. Демак, олий таълим тизимидаги педагог имижи мамлакатни иктисодий ва ижтимоий ривожланишини белги- ловчи мухим омиллардан бири каторида бахо- ланса булади.
Бугунги кунда айрим сабабларга кура замона­вий педагог имижини етарли савияга кутаришнинг эхтиёжи мавжуд, чунки у талаб даражасида эмас. Бизнинг фикримизча, бугунги кунда барча ривож- ланган давлатларнинг утиш даврида мукаррар равишда кузатилиши мумкин булган зиёлийлар шу жумладан олий таълим тизимидаги педагоглар имижида талайгина узгаришларни куришимиз мумкин. Уларни келтириб чикарувчи омиллар, сабаблар, узгаришларни давомийлиги, салбий ва ижобий, ижтимоий хамда худудий хусусиятлари махсус илмий тадкик этилиш зарурияти танла- ган муаммонинг долзарблигини ташкил килади.
Максад. Бугунги кунда жамиятда фаолият олиб бораётган замонавий педагог имижи шак- лланишининг ижтимоий-психологик омилларини тадкик этиш, замонавий педагогнинг маънавий киёфасининг шаклланишида ижтимоий психоло­гик механизмлари ва омиллар ролини психоло­гик жихатдан тахлил этиш.
Ишнинг илмий мохияти замонавий педагог имижининг таълим - тарбияга таъсир холатини урганилишидан иборат.
Фойдаланилган усуллар. Маколада педагогик-психологик тахлил, кузатиш, тест- суровнома усулларидан фойдаланилди.
Имиж тушунчаси мазмун-мохияти.
Имиж- максадга каратилган шакллантирилган образ булиб, оммага эмоционал-психологик таъ- сир этишнинг умумлашган куринишидир1.
Педагог имижи - бу укитувчининг эмоцио- нал ранг-баранг мустахкам образи булиб, тар- бияланувчилар хам касблар, атрофдаги инсон- лар тасаввурида уларнинг хулк-атворига таъ- сир утказишдир. Муваффакиятли фаолият олиб бориш максадига каратилган харажатлар асосида педагог имижи шаклланади. Укитувчи имижи мав- зуси бугунги кунда илмий адабиётларда кизFин бахс мунозараларга сабаб булмокда. Лекин барча карашларда позитив шаклланган имиж муваффакиятли педагогик фаолиятнинг асосий омилли деб каралмокда.
Имиж - образ, одам ташки характеристик тизими хисобланиб, шахснинг бетакрорлиги узига хослигини белгилаб беради. Хар доим унинг инди- видуаллигини бошка инсонлар билан мулокотида акс этади. Имиж элиментлари инсон характер ва индивидуаллигининг ажралмас кисмини ташкил этиб, унга нисбатан ён-атрофдаги одамларнинг муносабатини шакллантиради. Шахс имижи уни маълум даражада бошкалар томонидан эътироф этилиши хамдир. Имиж узига хос инсоннинг иш куроли сифатида атрофдагилар билан муносабат урнатишга якиндан ёрдам беради. Инглиз тили- дан имиж образ маъносини англатиб бошка одам- лар томонида маълум инсоннинг образини яра- тилиши хам дейишимиз мумкин.
Имиж - бу белгилар ёрдамида ён-атрофдагиларга жамиятда тутган урнингиз, кандай касбга эга эканлигимиз, сизнинг харак­тер темпераментингиз, хулкингиз ва молиявий имкониятларингизни узингизга сузсиз етказа оли- шингиздир2.
Педагогик фаолияти луFатига “Имиж” сузини киритиш бу модага таклид килиш эмас. Педа­гог шахсий усиши билан лидерлик поFонасига кутарила туриб узига самарадорлик ва фазилат- ларини касбий ижодида ёритиб боради.
Одатда имиж шаклланган образ тимсолида намоён булиб, атрофдагиларга ижобий хислат ва хусусиятлар таъсири тушунилади. Имиж муноса- батлар асосида инсонга нисбатан билдирилган фикрлар мажмуида таркиб топади.
Мавзу буйича бошка олимлар илмий асарлари к,иск,ача тахлили.
Укитувчи педагогик махоратини “Укитувчининг ахлокий шаклланиши” йуналишида урганган М.Очилов педагогик махоратни эгаллашнинг мухим манбаси ахлок деб таъкидлаб, касбга оид ахлок нормаларини шундай таърифлайди “Фао- лиятнинг маълум бир сохаси билан шуFулланувчи кишиларга тааллукли ахлокий нормалар, тала- блар хам бор. Бундай ахлох касб (профессио­нал) ахлок,и дейилади. Хар бир жамиятда хукмрон булган ахлок билан касб ахлоки уртасида маъ- лум бир муносабат мавжуд. Бу умумийлик билан хусусийлик уртасидаги муносабатдир. Касб ахлоки умуминсоний ахлок назариясининг коидалари ва камчиликларини узида мужассамлаштиради, ойдинлаштиради ва ривожлантиради-дейди3.
“Укитувчи - дейди Ал Форобий - акл-фаросатга, чиройли нуткга эга булиши ва укувчиларга айтмокчи булган фикрларини тула ва аник, ифода- лай олишни билмоги зарур". У уз фикрини давом эттириб, “Укитувчи ва рахбарнинг вазифаси доно давлат рахбари вазифасига ухшайди, шу сабабли укитувчи эшитган ва курганларининг барчасини эслаб колиши, акл-фаросатга, чиройли нуткка эга булиши укувчиларга айтмокчи булган фикрла- рини тула ва аник,, ифодалаб беришни билмо-ги лозим. Шу билан бирга уз ор-номусини кадрлаши, адолатли булиши лозим. Ана шундагина у инсо- нийликнинг юксак даражасига эга булади ва бахт чуккисига эришади” деб таъкидлайди4.
Комусий олим Абу Али ибн Сино фикрича, “Укитувчи матонатли, соф виждонли, ростгуй ва болани тарбиялаш методларини, ахлок- коидаларини яхши биладиган одам булмо-ги лозим. Укитувчи укувчининг бутун ички ва ташки дунёсини урганиб унинг акл катламларига кира олмо-ги лозим"5.
Носириддин Тусий узининг “Укитувчиларни тарбиялаш ту-грисида" асарида шундай дейди: “Укитувчи мунозараларини олиб боришда исбот килишни билиши, уз фикрларининг ту-грилигига ишониши, нутки эса мутлако тоза, жумла- лари мантикий ифодаланадиган булиши лозим. Укитувчи нутки хеч качон ва хеч каерда захар- хандалик, купол ёки каттик булиши мумкин эмас. Дарс пайтида укитувчининг узини тута олмаслиги ишни бузиши мумкин”6.
В.В. Бойко имижнинг куйидаги компотентла- рини курсатиб утади:

  1. Шахснинг индивидуал маданияти (нутки, киёфаси, кийими, соч турмаги).

  2. Хулк атворининг тузилиши (касбий, инте- лектуал, ахлокий, эмоционал, коммуникатив, нафосат, этика).

  3. Ички фалсафаси, инсоний кадриятлар тизими (хаётий максади, маънавияти, муносабат- лар тизими) педагог киёфасида, хулк-атворида уз изини колдиради.

  4. Атрибутлар, шахс статуси ва интилиши (офис холати, машина ва бошкалар).

  5. Педагогика “Мен-образи” (унинг ташки ва ички олами, хотиржам, самимий, тинчликсевар ва бошкалар)-деб хисоблайди.

  1. М. Шепельнинг фикрича имиж уч гурухга ажратилади:

  1. Табиий сифат: мулокотлилик, рефлексив- лик, хамдардлик. Олимнинг фикрича ушбу сифат- лар “атрофдагиларга ёкиш”га олиб келади.

  2. Шахснинг характеристикаси маънавий кадриятлари со-глом рухияти, технологиялардан фойдалана олиши, конфликтларни бартараф эта олиши.

  3. Шахснинг хаётий ва касбий тажрибалари- имиж тилишини хосил килади дейилади7.

Педагог узи истаган тарзда уз имижини яра- тиши мумкин. Бунда рус психологи И. Криксуно- ванинг куйидаги кетма-кетлигига риоя этиши тав- сия этилади.

  1. Тубдан узини узгартириб максадга йуналтирилган хусусий имиж яратиш.

  2. Аник концепция (-гоя) ва максад асосида имижни таркиб топтириш.

  3. Танланган образ учун имиж ташкил этувчи уз-узини бахолай олиш куникмасини узлаштириш.

  4. Асосий адресат (аудитория) имижни аниклаб, ижтимоий ролларини билиб олиш.

  5. Имиж шаклланишда объектив ва субъек- тив чекланишларни инобатга олган холда ички установка фундаментини талаб этилган имижни карор топтириш.

  6. Уз-узини презентация этиш технология- сини узлаштириш.

  7. Таркиб топтирилган имижни якинлари ёки хамкасбларига презентация килиш.

  8. Куйилган макдадга кай даражада эришил- ганлигини тахлил ва корректировка килиш.

  9. Уз имижини куллаб амалий мулокотда синаб куриш

  10. Келажакда уз имижини мукамаллашти- риш ва ривожлантириш8 .

Асосий кисм.
Замонавий педагог имижини яратиш узлук- сиз таълим тизимида таълим самарадорлигини оширади, педагогик фаолиятни модернизация- лашга олиб келади, миллий мафкурамиздаги бош Fоямиз булган фаровон жамиятни барпо этишга замин яратади.
Янги стандартларга утиш муносабати билан шахснинг касбий махоратига, унинг юкори марта- баларга эришишига, шахсий маданиятини ривож- лантиришга, инновацион ижодий изланишларига узгача диккат ажратилмокда.
Бизнингча, инновацион ижодий изланиш - бу педагогнинг тараккиёт узлигига ва маълумотига, мантикийлигини, узлигини бирлаштириш тушун- часини, кургазмалилигини такомиллаштириш, янги, касбий ва оригинал ечимларини топиши, шахсий узлигини ва хиссиётларини моделлаш- тириш жараёнларини киритиш ахамиятга молик дейиш мумкин.
Таълим тизимининг кундан кунга ривож- ланиб, янгиланиб бориши хаётимизда юкори ахамиятни эгаллаган бир кунда, педагогларнинг касбий махоратига ва имижига ахамият кутарилиб бормокда.
Куп жихатдан педагогнинг муваффакиятли фаолият олиб бориши касбий имкониятларидан келиб чикиб бошкаларга ижобий таъсир этиши ва кай даражада таъсир этишига бо-глик. Педагог- нинг ички ва ташки дунёси хамоханг (гармония) холда булиши, фикрлари хатти-харакатлари бажа- раётган ишида намоён булиши талаб этилади.
Ижтимоий муносабатлар биринчи навбатда бир одамнинг бошка шахснинг хакикатни кандай амалга ошираётганини тушунишга уринишлари- дан иборат. Самарали таъсир утказиш учун киши бир -бири билан тушуниши, унинг устига-устак кейинги хатти-харакатларини инсон билим тузи- лиши мувозанатсиз ва гайриоддий булиши мум- кин эмас. Бу шаклланган булса, зудлик билан бир кизикиш, бу вазиятни узгартириш учун, билим ва тизими, ички мустахкамлик урнатиш учун керак булади.
Таълим жараёнида укитувчи укувчи, тала- бага, тингловчига узининг таъсирини утказиш оркали унда мустакиллик ва онглилик каби шахс сифатларини таркиб топтириши, бунда уз-узини бошкариш “укитувчи-укувчи” модели тарзида намоён булиши, укитувчи бу уринда “ахбо- ротчи”, укувчи эса “кабул килувчи” ролида май- донга чикиб, укувчи ташки кабул килишдан уз фаолиятини мустакил уюштиришга усиб утишини курсатиб берган. Укувчида бошкариш укуви маълум тизимдаги усулларни эгаллагандан сунг вужудга келади.
Бугунги кунда фаолият курсатаётган замонавий педагогларимизнинг вазифаларидан бири тала- баларнинг интеллектуал (аклий) жихатдан ривож- ланишини туFри диагностика килиш, таълим ва тарбиядаги психологик нуксонларни аниклаш, энг мухим мавжуд камчилик ва бузилишларнинг олдини олиш ва талабалар психогигиенасини саклашдан иборатдир.
Укитувчи учун имиж бошка соха вакилла- рига караганда жуда катта ахамият касб этиб, укувчиларда тасаввурларининг пайдо булиши, ижобий установкаларнинг юзага келиши ва уз навбатида уларда имижнинг шакланишига олиб келади. Педагог шахсининг асосий сифатларини унинг коммуникабиллиги (мулокотга киришувчан- лиги) рефлексивлиги, уз-узини бошкара олиши, эмпатияси ташкил этмоFи лозим.
Имижни шакллантириш учун мотивни урганиш лозим, бунда психологлар узларини тулик хис килиш (ички мотивация) ва хис-туй1уларга (ташки мотивга) йуналтирилган имиж уртасида фарк борлигини таъкидлашади. Мотивацияга караб имижни шакллантиришнинг тегишли тактикаси танланади: уз-узини англаш, узини никоблаш, уз-узини тасвирлашнинг шакли булган уз-узини намойиш килиш. Уз онгига ва субъект сифатига мос келадиган мавзунинг имижини яратиш учун асос сифатида инсоннинг психологик хусусиятла- рини олиш мумкин.
Психология имижнинг бир-бири билан бо-глик компонентлари томонидан ифодаланган мурак- каб - ташки куриниши, о1заки ва о1заки булмаган жихатларнинг киёфасини урганади. Психологлар- нинг киёфаси факатгина муайян максадларга эри- шиш учун зарур булган баъзи маълумотли фор- мулани ишлаб чикиш билан чекланиб колмайди. Бунда шахснинг психологик ёрдам жараёни окилона булади, айникса бу масала мураббийлик холатида долзарбдир. Психология нуктаи назари- дан, имиж шахсни бахолаш учун ягона воситадир.
Психология фани имижни киёфасини ижтимоий-психологик таъсирга айлантирувчи омил сифатида бахолайди, бу эса маъмурий- бошкарув усулларини узгартиради. Натижада,

Download 71.01 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling