Jurnalistika asoslari

MUSTAQIL 0 ‘QISH UCHUN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. Islom Karimov. 0 ‘zbekiston XXI asrga intilmoqda. Т., 1999.
2. 0 ‘zbekiston milliy ensiklopediyasi. Т., 2001, 2-jild, 2003, 5-
}ild.
3. 0 ‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. Т., 1992.
4. To‘rtinchi hokimiyat. Четвертая власть. Т., 2003.
44

---

AXBOROT TIZIMI HUQUQLARI MAZMUNI
Bu haqda gap ketganda, eng avvalo, «Ommaviy axborot vositalari 
to‘g ‘risida»gi qonunga m urojaat qilamiz.
Qonun ommaviy axborot vositalarini erkin bo ‘lib faoliyat yuritish- 
larini, axborotni izlash, olish va tarqatish huquqidan foydalanishlarini 
k a fo la tla y d i. M uassis sen zu ran i am alga o sh irish i, m aq olalarni 
retse n ziy a d an o ‘tk az ish i yoki ta h ririy a tn in g ijodiy fa o liy a tig a
aralashishi mumkin emas. Bu huquq qonunda o ‘z ifodasini topgan. 
Qonunda tahririyatga kelgan xatlarni e ’lon qilishga tayyorlash chog‘ida 
m uallif maqolasi mazmunini buzmaslik ham ko'rsatib o ‘tiladi.
Bu qonundan kelib chiqqan holda uni rivojlantirgan yana bir nechta 
qonunlar qabul qilindi: «Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari 
to ‘g ‘risida», «Jurnalistlik faoliyatini himoya qilish to ‘g‘risida», «Noshir- 
lik faoliyati to ‘g ‘risida», «Reklama to ‘g ‘risida», «Mualliflik huquqi va 
turdosh huquqlar to ‘g ‘risida»gi qonunlar. Shulardan biri - «M ualliflik 
huquqi va turdosh huquqlar to ‘g ‘risida»gi qonunni qisqacha sharhlab 
o ‘tsak.
Qonun 1996-yil 30-avgustda kuchga kirgan. Unda «Umumiy qoi- 
dalar» boMimida 3 ta modda, «M ualliflik huquqi» boMimida 44 ta 
modda, «Turdosh huquqlar» bo‘limida 15 ta modda, jam i 61 ta modda 
bor.
M ualliflik huquqi m avzusining umumiy rejasida adabiy asarlar 
(adabiy-badiiy, ilmiy, o ‘quv, publitsistik va boshqa asarlar) bor. Bundagi 
«adabiy asarlar» degan iborani tahlil etib ko‘rsak. Mualliflik huquqi 
mavzusida sanalgan asarlar ro ‘yxatida «jurnalistik asarlar» degan ibora 
ishlatilmagan. Vaholanki, unda dramatik va ssenariy, matnli va matnsiz 
musiqa, m usiqali-dramatik, xoreografiya, audiovizual, tasviriy san ’at, 
sahna bezagi, arxitektura, shaharsozlik va bog‘-p ark barpo etish san ’ati, 
fotografiya va h.k. asarlar sanalgan bo‘lsa-da, huquqshunos olim lar 
fikricha, «adabiy asarlar» iborasi keng m a’noda qoMlanilgan va bunga 
ilmiy, o ‘quv publitsistik va boshqa ishlarni ham q o ‘shish mumkin.
0 ‘z huquqini himoya qilmoqchi boMgan m uallif asarning. har bir 
nusxasida aylana ichiga olingan lotincha «С» harfi bilan o ‘z nomi (ism 
sharifi)ni va asar birinchi marta eMon qilingan yilni yozib q o ‘yishi 
lozim. «С», y a’ni kopirayt belgisi deyarli hamma jurnallardagi maqola- 
lar, telefilm lar va eshittirishlarda qo ‘yiladi. Gazeta 
m ateriallarida, 
radio toM qiniari orqali b erilgan e sh ittirish la rd a negadir kopirayl 
q o ‘yilmaydi.
45

---

Jum alistika faoliyatida biron-bir m uallifning e ’lon qilingan yoki 
e ’lon qilinmagan asaridan foydalanilgan vaqtda agar uning roziligini 
olish shart bo ‘lmagan bo‘lsa-da, baribif muallifning nomini k o ‘rsatish 
shart. Buni talaba chuqur bilishi, hatto, nazorat ishimi, kurs ishimi, 
diplom ishimi yozayotganda boshqa m ualliflam ing m aqolalaridan foy- 
dalanganda, albatta, unga havoia qilishi, y a ’ni izohini sahifa ostiga 
yozib q o ‘yishi lozim. Aks holda bu holatga plagiat, y a ’ni adabiy 
o‘g ‘rilik, k o‘chirmachilik, deb qaraladi.