Jurnalistlar va robot jurnalistlar: raqobatmi yoki hamkorlik

Qoraqalpog`iston va viloyatlar muxbirlar tarmog`i mamlakatimizning turli hududlarida kechayotgan ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy-ma’rifiy, huquqiy, ta’lim, sport, qo`yingki, barcha jabhalardagi keng ko`lamli islohotlar, o`zgarish va yangilanish jarayonlaridan reportaj, lavhalar, suhbatlar tayyorlab, efirga beradi.
Rejissyorlar guruhi hozirda eshittirishlarni tayorlash jarayoniga zamonaviy radio rejissuraning ilg`or yutuqlarini izchil tadbiq etish yo`lida samarali mehnat qilmoqda. Radiojurnalistika janrlariga zamonaviy media texnologiyalar bilan yondashilmoqda. Yangi radiosahna asarlari yaratilmoqda. Ayni paytda qator yangi loyihalar ustida ham izlanishlar olib borilyapti.

2. 
   Nodavlat va davlat radio kanallarning o’xshash va farqli jihatlari.
   

O‘zbekiston elektron ommaviy axborot vositalari milliy assotsiatsiyasi tomonidan har yili ana’anaviy tarzda o‘tkaziladigan «Ozod yurt to‘lqinlari» media festivali mamlakatimizdagi eng yaxshi nodavlat teleradiokompaniyalarni aniqladi. Bu haqda O‘zEOAVMA axborot xizmati xabar bermoqda. Bu yili ushbu festival O‘zEOAVMA 15 yilligi bilan hamohang tarzda tashkil etildi.
«Ozod yurt to‘lqinlari» media festivali televideniye va radio sohasida erishgan yutuqlari, mamlakatimizda sohani rivojlantirishga qo‘shgan hissasi uchun beriladigan mukofotdir.
Bu yil mukofot 10 ta teleradiostansiya uchun quyidagi nominatsiyalar bo‘yicha berildi:
• «Eng yaxshi innovatsion yondashuv uchun» - «Zo‘r-TV» telekanali hamda «O‘zbegim taronasi» radiostansiyasi;
• «Oilaviy qadriyatlar doim trendda» g‘oyasini ilgari surgani uchun» - «Sevimli» telekanali, hamda «Oriat FM» radiostansiyasi;
• «Tezkor, aniq, batafsil» axborot tarqatgani uchun» - «UzReport-TV» telekanali hamda «Poytaxt» radiostansiyasi;
• «Markazda yoshlar» g‘oyasini targ‘ib etganligi uchun» - «Mening yurtim» telekanali hamda »Nukus FM» radiostansiyasi;
• «Hududda yetakchi» ommaviy axborot vositasi bo‘lganligi uchun»- «Istiqlol» telekanali (Buxoro) hamda «Ruxsor FM» (Marg‘ilon) radiostansiyasi.
Bu yil O‘zEOAVMA Ekspertlar Kengashi «Ozod yurt to‘qinlari» media-festivali g‘oliblarini aniqlashda «Kantar TNS» teleeshittirishlari bo‘yicha olib borgan tadqiqotlar natijalarini hisobga oldi, deydi O‘zEOAVMA Boshqaruvi raisi Sherzodxon Qudratxoʻja. – Bu esa o‘z navbatida mamlakat televideniye industriyasi va milliy reklama bozori uchun muhim yangilik. Noyabr oyining birinchi yarmidagi tadqiqotlarimiz shuni ko‘rsatdiki, «Zo‘r-TV», «Sevimli-TV», «Mening yurtim» nodavlat telekanallari tomoshabinlar tomonidan eng ko‘p ko‘rilgan kanallar sifatida yetakchilik qildi. Yangilik va axborot segmentida esa O‘zEOAVMAning «Zamon» axborot-tahliliy dasturi hamda «Mening yurtim» telekanalining «Markaziy studiya» dasturlari yuqoriladi.
Festival doirasida o‘tkazilgan xalqaro konferensiyada xorijlik ekspertlar O‘zbekistonda teleindustriya rivojlanishini yuqori baholashdi. So‘nggi ikki yil mobaynida O‘zbekistonning barcha hududlarini qamrab olgan 4 ta nodavlat televideniyening ochilishi hamda hududiy telestansiyalarning raqamli uzatish tizimiga o‘tganligi buning yorqin misolidir. 
Agar siz radioning oddiy tinglovchisi bo'lsangiz yoki hatto ommaviy axborot vositalari olamiga qiziqsangiz ham, jamoat radiosi va jamoat radiosi haqidagi suhbatlarni eshitgan bo'lishingiz mumkin. 
"Ommaviy" va "jamoa" nisbatan bir-birini almashtiradigan atamalar kabi ko'rinishi sababli, radioning ikki shakli asosan bir xil deb taxmin qilishingiz mumkin. Biroq, bu ikkala radio turi radioeshittirishning kengroq sohasining bir qismi bo'lsa ham, ularning farqlari o'xshashliklaridan ko'proq.
Jamoat va jamoat radiosidagi farqlar bo'yicha tez va oddiy dars uchun o'qishni davom eting.
Jamoat radiosi va jamoat radiosi qanday qilib bir xil?
Jamoat va jamoat radiosi o'rtasida aniq o'xshashliklar mavjud.
Ikkalasi ham notijorat media sektorining bir qismi hisoblanadi. Bu shuni anglatadiki, ular egalari uchun moliyaviy foyda olish uchun ishlatilmaydi. Aksincha, jamoat radiosi ham, jamoat radiosi ham faqat mahalliy hamjamiyat uchun foydali xizmat sifatida taqdim etiladi. 
Jamoat radiosi va jamoat radiosining o'xshashligining yana bir usuli shundaki, ularning stantsiyalari kam quvvatli yoki to'liq quvvatli bo'lishi mumkin. FCC tomonidan ajratilgan ba'zi chastotalar faqat notijorat, ta'lim maqsadlarida foydalanish uchun maxsus ajratilgan (NCE). NCE stantsiyalari 88,1 MGts dan 91,9 MGts gacha bo'lgan chastotalarda ruxsat etilgan va bu chastotalarda tijorat translyatsiyasiga ruxsat berilmaydi.
Jamoat radiosi va jamoat radiosi qanday farq qiladi?
Jamoat radiosi va jamoat radiosi o'rtasida uchta asosiy farq bor:

• 
  Dasturlash turlari
  
• 
  Moliyalashtirish manbalari
  
• 
  Aʼzolik/maʼmuriyat
  

Jamoat radiostansiyalari odatda yangiliklar/axborot, nutq yoki klassik yoki jazz musiqasi kabi muayyan formatlarda dasturlarni taqdim etadi. Milliy Jamoat Radiosi (NPR)ga tegishli bo'lgan jamoat radiostantsiyalari uchun dasturlar to'g'ridan-to'g'ri NPR yoki boshqa ommaviy radio tarmoqlaridan olinishi mumkin.
Jamiyat radiostantsiyalari odatda mahalliy hamjamiyat a'zolari va/yoki ko'ngillilar tomonidan taqdim etilishi mumkin bo'lgan mahalliy yo'naltirilgan dasturlarga ega. Natijada, har bir jamoat radiostantsiyasi o'zi xizmat qiladigan jamiyatni aks ettirishga intiladi. Bu musiqa, ta'lim, yangiliklar, targ'ibot, nutq va madaniyat kabi keng ko'lamli mavzularni qamrab oluvchi dasturlash uchun juda xilma-xillikni keltirib chiqaradi.
Jamoat radiostantsiyalarining aksariyati Milliy Jamoat Radiosi (NPR) tizimining bir qismi bo'lganligi sababli, ularning har biri mahalliy va a'zolar tomonidan qo'llab-quvvatlanadi. Moliyalashtirishning 10% ga yaqini Jamoat televideniesi korporatsiyasi uchun ajratilgan federal jamg'armalardan keladi.
Jamiyat radiostansiyalariga egalik qilish va ularni moliyalashtirishda ko'proq farq bor . Bu stantsiyalar jismoniy shaxslar guruhlari, notijorat tashkilotlar, kollejlar yoki universitetlar va shahar agentliklariga tegishli bo'lishi mumkin. Ularning moliyalashtirilishi jismoniy shaxslar, notijorat jamg'armalar va boshqa ko'plab tashkilotlarning qo'shimcha moliyaviy yordami bilan mahalliy hukumat mablag'larining kombinatsiyasi bo'lishi mumkin.
Radioeshittirish sohasida martaba qiling
Ham jamoat, ham jamoat radiosi va tijorat radiosi ma'lumot, ta'lim, o'yin-kulgi va boshqa ko'p narsalar uchun bebaho manba bo'lib xizmat qiladi. Radioeshittirish vositasi rivojlanib, onlayn oqim va boshqa sohalarga kengaygan bo'lsa ham, u jamiyatimizning muhim qismi bo'lib qolmoqda. 
Agar siz radioda ish topmoqchi bo'lsangiz, ko'rib chiqishingiz kerak bo'lgan juda ko'p turli xil rollar mavjud. O'zingizning ommaviy radio ko'rsatuvingizni o'tkazishdan tortib milliy tarmoq uchun audiotexnik bo'lib ishlashgacha, siz o'zingizning qiziqishlaringiz va ehtiroslaringizga mos keladigan yo'lni tanlashingiz mumkin. Media sanoatini har kuni o'zgartirayotgan yangi yutuqlar bilan, har doim o'rganish va kashf qilish uchun yangi narsa bor - shuning uchun sizning martaba kelajagingiz porloq!
Ammo radioeshittirish ishini boshlashdan oldin, siz ta'lim va tajribaning mustahkam poydevorini yaratishingiz kerak bo'ladi. Toshkentda joylashgan jurnalistik maktablari tarmog'ida siz o'zingizning noyob maqsadlaringizga mos keladigan media-markazlashtirilgan o'quv dasturiga yozilishingiz mumkin. Radio va televidenie eshittirishi , audio ishlab chiqarish va raqamli media ishlab chiqarishni o'z ichiga olgan variantlar bilan orzuingiz kelajagiga yo'lni belgilash sizga bog'liq.
Axborot odamlar o‘rtasida uzatiladigan ma`lumotlar hisoblanib, kеyingi vaqtda ishlab chiqarishni rеjalashtirish va boshqarish uchun, hamda yashash sharoitlarini, iqtisodiy taraqqkiyot darajasini bеlgilashda katta ahamiyatga ega bo‘lib qoldi. Fuqarolarga axborot yetkazishda zamonaviy usullardan foydalanish sohasi hali hamon talab darajasida emas. Qonunchilikdagi so‗nggi yangiliklardan hamda huquq sohasidagi axborotlardan fuqarolarni yetarlicha xabardor qilinishida ularni qamrab olishga to’liq erishilmayapti. Shu bois bu borada tizimli dastur asosida ishlar olib borish zarur. Bugungi kunda media olamining asosiy va shu bilan birgalikda ishonchli qismi bu televideniya hisoblanadi. Butun dunyo bo‘ylab bugungi kunda minglab informatsion dasturlar o‘z faoliyatini yuritib kelmoqda. Teleekran orqali efirga uzatiluvchi informatsion dasturlarga ko‘plab davlatlar singari bizning yurtimizda ham ishonch kuchli. Ammo yevropa mamlakatlarida gazetalar va radio televideniyaga qaraganda tezkor ishlaydiganlari ham ko‘p. Informatsion dastur o‘z ichiga turli mazvularni oladi. Bu mavzularni yoritish va tamoshabinga taqdim etish boshlovchi va muxbirlarning zimmasida hisoblanadi. Dastur uchun efir boshlanishi bilan, dastur boshlovchisi rejissyorga aylanadi. Chunki efirni u boshqaradi. To‘satdan kelib qolgan ma‘lumotlarni bog‘liq holda yetkazish va har qanday texnik uzilish holatlariga ham shay turishi lozim. Tamoshabin uzatilayotgan habarlarda bevosita qatnashish imkoniyatiga ega emas, shu sababli bo‘lib o‘tgan yoki bo‘layotgan voqea-hodisani tamoshabinga his ettirish boshlovchining zimmasiga tushadi. Jurnalist doim mavzularni neytral holda yoritishi kerakligi haqida ko‘p eshitganmiz va bu qanchalik to‘g‘ri fikr ekanligi ham barchamizga birdek ma‘lum. Chunki u faqat mavzuni bor holida shaxsiy fikrlarsiz yortishi zarur. Aks holda insonlarning xulosa chiqarishiga halal berishi yokida o‘z obro‘siga outur yetkazishi mumkin. Huddi shunday boshlovchi ham mavzularni neytral yortishi darkor. Chunki xalq unga ishonadi. Boshlovchilar har kunlik ishonchli habarlarni taqdim etar ekan xalq boshlovchining so‘zlariga va o‘ziga ishonadi. Uning shaxsiy fikrlari informatsion dasturga aralashsa va u xato bo‘lsa avvalo dasturga so‘ngra boshlovchiga bo‘lga hurmat va ishonch yo‘qoladi. Birgina xato tufayli yillar davomida yig;ilgan obro‘ va mehnat yo‘qqa chiqishi mumkin. Uni tiklash esa biroz mushkul bo‘ladi. Informatsion dasturlar har bir telekanallarda turli vaqt davom etadi. Ammo vaqt qancha bo‘lmasin bu boshlovchiga muammo tug‘dirmasligi kerak. Agar, vaqt kam bo‘lsa, manashu kam vaqt mobaynida uni to‘liq va tushunarli tarzda yoritish ham boshlovchining mahoratiga bog‘liqdir. Xususiy telekanallar va davlat telakanallarining ortasida farqlar sezilarli darajada desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Davlat telekanallarida rasmiylik va mavzularga bo‘lgan munosabat xususiy telekanllarga nisbatan farqlidir. Ammo bugungi kunga kelib davlat telekanallariga nisbatan xususiy telekanllarning ko‘rilish soni va dolzarbliligi kuchliroq. Mavzular yangi va efir yuzini tez ko‘radi. Kunlik voqealar ko‘p hollarda aynan o‘sha kuni efirga uzatiladi. Shu sabali ham bugungi kunda xususiy telekanllar reytingi davlat telekanallarininkiga qaraganda yuqoriroq bo‘lib turibdi. Bunda informatsion dastur boshlovchilarining o‘rni ham katta. Xususiy telekanallar boshlovchilar aynan shu telekanlda va informatsion dasturda boshlovchi bo‘lganligi sababli ham mshxurlikka erishdilar. Bu nafaqta dasturning balki, boshlovchilarning ham muvoffaqiyatli chiqishlarining mevasidir. Misol qilib oladigan bo‘lsak “Zo‘r tv”ning “Bu kun”, “Sevimli” telekanalining “Zamon” informatsion dasturlari xalq orasida tez mashxur bo‘ldi va ishonch qozondi. Shu bilan birgalikda boshlovchilari ham qisqa fursatda xalq orasida tanildi. Ushbu dasturlarda siyosiy, ijtimoiy, sport va boshqa turdagi xabarlar efirga uzatib boriladi va hechbir xabar aholi nazaridan chetda qolmaydi. Hattoki siyosiy mavzulardagi lavhalar ham aholining e‘tobirini jalb etmoqda. Har qanday mavzuni tushunarli va qiziqarli qilish qayssidir ma‘noda boshlovchining potensiyaliga ham bog‘liq. Har bir yoritilishi kerak bo‘lgan mavzuni boshlovchi his eta olishi uni shunchaki gapirib berishi emas balki muhitni tamoshabinga his qildira olishi lozim. Ya‘ni ma‘lumotlar turli hil kayfiyat taqdim etuvchi bo‘ladi. Ko‘p holarda boshlovchilar bu inobatga olishmaydi, ammo bu ham muhim jihatlardandir. Shou ko‘rsatuvlar va informatsion ko‘rasatuvlar tubdan farq qilganidek ulardagi boshlovchilar ham tamomila bir biridan farq qiladi. Lekin bugungi kunda ikkisini ham uddalash maqsadida ikki yo‘nalshda ham faoliyat yuritayotgan boshlovchilar yo‘q emas. Serqirra bo‘lish yaxshi ammo tamoshabin nazdida boshlovchi neytral shaklda qolib ketishi mumkin. Ko‘p boshlovchilar efir mobaynidagi texnik xatolar paytida o‘zlarini yo‘qotib qo‘yadilar. Bunday holatlar ko‘pincha jonli efir vaqtida kuzatiladi. Mikrafonlar ishlamay qolishi yoki suflyor doskasi o‘chib qolishi bunday holatlar hechbirimizga notanish emas. Bunday vaziyatdan chiqish boshlovchidan ortiqcha mahorat emas balki biroz o‘ziga ishonch talab qiladi. Efirga muxbirlarni tayyorlash uchun ko‘plab mahorat darslari bugungi kunda o‘z faoliyatini olib bormoqda. Boshlovchilarga xos bo’lgan yana bir xususiyat – efrining g’oyasini faqat matnni o’qish orqali emas, ssenariyda berilgan matnlarni jonlantirish, uni harakatga keltirish borasida qilgan xatti-harakatidadir. Matn bilan ishlash mahoratiga ega bo’lishi lozim. Bunda matn yozilgan ssenariyni qanday ushlashdan tortib, to efirdan chiqib ketishigacha bo’lgan jarayon nazarda tutiladi. Mikrofonlar bilan ishlashni bilish kerak. Xulosa o‘rnida aytish mumkinki efirning qay darajada saviya bilan o‘tishi boshlovchining mahoratiga bog‘liq. Kino san‘atida tasvirga tushirish ishlari yakunlangandan so’ng montaj ishlari boshlanadi. Ammo, madaniy tadbirlarda bunday imkoniyat yo’q. Buning sababi shundaki, tadbirlar xuddi spektaklardagidek aniq vaqtda, tomoshabin ko’z oldida o’tadi. Uni qaytarish yoki to’xtatib turib, boshqadan boshlash imkoniyati bo’lmaydi. Shuning uchun ham tadbirlaming muvaffaqiyati ko’p jihatdan boshlovchining mahoratiga bog’liq bo’ladi. Radio boshlovchilari, televideniye ko’rsatuvlari boshlovchilari, konsert dasturlari boshlovchilari, shou dastur boshlovchilari, teatrlashtirilgan tadbirlar boshlovchilari va boshqa turdagi boshlovchila mi ajratib ko’rsatish mumkin. Bularning hammasi o’ziga xos yondoshuvni talab qiladi. Masalan, televideniye ko’rsatuvlari boshlovchisi bilan katta sahnada bo’ladigan madaniy tadbir boshlovchisi ovoz tembr- larini yo’naltirishda e ‘tibor qiladigan jihatlari bilan bir-biridan farq qiladi. Studiyada ko’rsatuv suxandonining ovozi yuqori darajada se- zuvchi apparaturalar yordamida pichirlab gapirishigacha yozib olinadi. Katta zalda yoki maydonlarda esa mikrofongaishlagan holda ham ovozni yo’naltirishda katta e‘tibor qiladigan jihatlari ko‘p. Umuman olganda boshlovchi efirning bosh qismi hisoblanadi. Uning o‘zida yaratgan imidji juda ko‘p narsani hal qiladi. Har bir boshlovchi o‘ziga yarashgan ayniqsa qulay bo‘lgan imij yaratishi lozim. O‘ziga hoslik hamisha insonlarning e‘tiborini tortadi. Har bir efirda boshlovchidan unumli foydalanish katta samara beradi. Efirda boshlovchilar asosan yetakchi ishtiroklardan hisoblanib, u tadbiming boshidan oxirigacha ―qizil ipi asosida ushlab turadi. Boshlovchi qanday xususiyatlarga ega bo’lishi lozim? Birinchidan, boshlovchi doimo asosiy figuralaridan biri bo’lganligi uchun, u chiroyli, did bilan kiyingan bo‗lishi lozim, boshlovchining tili ravon, nutqi sof, sahna nutqining hamma tamoyillariga asoslangan holdatomoshabinga etkazib berish qobilyatiga ega bo’lishi lozim. Boshlovchi mavzuning mazmun-mohiyatini ochib berishda muhim rol o’ynashi mumkin, boshlovchining mahorati efir saviyasi, uning tempini ushlab turishga yordam berishi mumkin boshlovchi tadbirda ―g‘oyaviy ko‗prik‖ vazifasini o’tashi mumkin, ya‘ni bir lavhani boshqasi bilan bog’lashda, mantiqiy va ketma ketligini ta‘minlashda muhim rol o’ynashi mumkin. U ssenariy matni bilan tanish bo’lishi lozim. yoki jahli chiqqan holatda sahnaga chiqmasligi kerak.

3.