K arim a q osim ova
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA BADIIY ASARNI
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
Ona-tili-oqitish-metodikasi
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA BADIIY ASARNI
TAHLIL QILISHNING METODIK SHARTLARI Z am onaviy m aktab oldiga qo'yilgan vazifalar, kichik m aktab yoshidagi o'quvchilar um um iy rivojlanishining o'sganligi, psixologiya va xususiy m etodika sohasidagi yutuqlar sinfda o'q ish m azm uni va o 'qitish m etodlariga o'zgartirish kiritishni talab etm oqda. Shularga bog'liq holda badiiy asarni tahlil qilish m etodikasi takom illashtira borildi: takroriy bayon qilish m ashqlari kam aytirildi, ijodiy va o'qilgan m atn yuzasidan o 'z fikrini bayon qilish ko'nikm asini o'stiradigan m ashqlar ko'paytirildi, asar qismlari ustida em as, balki yaxlit asar ustida ishlanadigan b o 'ld i, asar g'oyasi va obrazlarini tushuntirishda o 'q u vchilam in g mustaqilligi ortdi, m atn ustida ishlashda xilm a-xil topshiriq turlaridan, ta ’lim da texnika vositalaridan va ilg 'or pedagogik texnologiya usullaridan k o 'p ro q foydalanila boshlandi va hokazo. XX asrning 60-yillarida yaratilgan m aktab dasturida kichik m ak tab yoshidagi o'q uvchilarda shakllantiriladigan m atn ustida ishlash ko'nikm alari belgilab berildi, shuningdek, 1—■ 4-sinflarda o'q ish m ala- kasiga qo'yilgan talablar ancha aniq ajratildi. XX asm ing 70-yillari boshlarida m azm uni va m etodik apparati jihatidan hayotga yaqin- lashtirilgan o'qish kitoblari yaratildi. M ustaqillik tufayli ta ’lim sohasida ham katta islohotlar am alga oshirildi. 1999-yil boshlang'ich t a ’lim ning ham „D avlat t a ’lim stan d a rd " yaratildi, o'quv dasturlari yangilandi. 2005-yil tajriba-sinov natijalari hisobga olinib, davlat t a ’lim standartlari va o 'q u v dasturlari qayta ko'rib chiqildi, „O 'qish kitobi" darsliklari ham yangilandi. O 'zb ek m aktablarida taniqli rus m etodist-olim lari T. G . Ram zayeva, M. S. Vasileva, V. G . G oreskiy, К. T. G o len kin a, L. A. G orbushina, M. I.O m orok o va, E. A .N ikitin a, N . S. Rojdestvenskiy, o'zbek olim laridan A. Z unnunov, K. Q osim ova, Q. Abdullayeva, S .M atchon ov, M .Y usupov, M .U m aro va, X. G 'u lo m o v a kabilar ishlab chiqqan tak o- m illashgan sinfda o'q ish m etodikasidan ijodiy foydalanilm oqda. B oshlang'ich sinflarda badiiy asar quyidagi m u h im m etodik qoida lar asosida tahlil qilinadi: 1. Asar m azm unini tahlil qilish va to 'g 'ri, tez, ongli, ifodali o'q ish m alakalarini shakllantirish bir jaray o nd a boradi (asarning m azm uni ni tushuntirishga oid topshiriq o 'q ish m alakalarini takom illashtirish topshirig'i ham hisoblanadi). 2. Asarning g'oyaviy asoslari va m avzusini, uning obrazlari, sujet chizig'i, kom pozitsiyasi va tasviriy vositalarini tushuntirish o 'q u v chilam ing shaxs sifatida um um iy kam ol topishiga yaxshi xizm at qiladi, shuningdek, bog'lanishli nutqining o'sishi (lug'atining boyishi va faol- lashishi)ni ta ’minlaydi. 3. O 'quvchilam ing hayotiy tajribasiga tayanish asar m azm unini ongli idrok etishning asosi va uni tahlil qilishning zaruriy sharti hisoblanadi. 4. Sinfda o'qishga o'quvchilam ing bilish faoliyatini faollashtirish, atrof-m uhit haqidagi bilim larini kengaytirish va ilmiy dunyoqarash asoslarini shakllantirishning sam arali vositasi sifatida qaraladi. Asarni tahlil qilishda hisobga olish zaru r bo'lgan m uhim om il- lardan biri uning o'quvchilarga hissiy t a ’siridir. O 'quvchilar m uallif ning asosiy fikrini tushunibgina qolm ay, m uallif hayajonlangan voqeadan ham hayajonlansinlar. M atnni tahlil qilish o 'qu vch ida fikr q o'zg'atish i, hayotiy tajribasining m uallif qayd etgan dalillarga to 'g 'ri kelish-kelmasligini aniqlashi zarur. Tahlil davom ida asarning estetik qim m ati, badiiy go'zalligi ham alohida qayd qilib o'tiladi. O 'q ish m etodikasi adabiyotshunoslik, psixologiya, pedagogika ishlab bergan nazariy qoidalarga asoslanadi. Sinfda o 'qish ni to 'g 'ri uyushtirish uchun o'qituvchi badiiy asarning o'ziga xos xususiyat- larini, t a ’lim ning turli bosqichlarida o 'q ish jarayonining psixologik asoslarini, kichik m aktab yoshidagi o 'q u vch ilam ing m atnni idrok etish va o'zlashtirish xususiyatlarini hisobga olishi zarur. O 'qish darslari o'quvchilarda badiiy asarlarning bir-biridan farqini ajrata olish, yozuvchining hayotiy voqealam i qanday badiiy vositalar orqali aks ettirgani va qanday obrazlar yaratganini aniqlay olish, mustaqil o'qish va asam i tahlil qilish malakasi sinfdan-sinfga o'tgan sari o'stirib boriladi. O 'quvchilar adabiy m a’lum otlam i o'zlashtirish orqali badiiy asarning m azm uni, g'oyasi va aham iyatini anglab ola boshlaydilar. O 'quvchilar adabiy tushunchalarni o'rganish natijasida badiiy adabiyot s a n ’atning bir turi ekanligi, uning hayot bilan aloqador- ligini bilib oladilar. Adabiy tushunchalarni shakllantirish bilan birga o'quvchilam ing nutqini o'stirish ham m uhim o 'rin tutadi. Boshlang'ich sinflarda asar tahlilida adabiy ja n r turlari — ertak, hikoya, masal, sh e’r, doston, m aqol, topishm oq bilan birga badiiy til vositalari — sifatlash, o'xshatish, jonlantirish, m ubolag'a bilan ham am aliy ravishda tanishtiriladi. Badiiy asar tilini tahlil qilish orqali o 'q uvchilarda o 'z ona tiliga m uhabbat hissi, badiiy asarni ongli o'qish ko'nikm asi o'stiriladi, asar g'oyasini ch u qu r idrok etishga zam in h ozirlanadi, o 'q u v ch ilar nutqi rivojlantiriladi. Xalq og'zaki ijodida ertak jan rin in g bolalar to m o n id an yaxshi qabul qilinib, qiziqib o'qilishining sabablaridan biri ertak tilining t a ’sirchanligi, o 'tk ir sujetliligi va xalq tiliga yaqinligidir. E rtak o 'q ib b o'lingach, uning badiiy tili ustida ishlashga alohida aham iyat berish zarur. 2 -sin f „O 'qish kitobi“ da keltirilgan „K am aychi sh o h " ertagida ,,yov qora bulutday yopirilib kelayotgan ek an", „K uychi terak" ertagida „Terakning shoxlari xuddi surnay chalgandek ovoz chiqarib, yaproqlari esa shildirab raqsga tu sh ar ek an ", „T o 'rg 'ay lar q o 'sh iq ay tib, ularga jo 'r b o 'la r ekanlar", „O h, deb nola qilibdi terak ", „U stu n ularning nag'm alariga jo 'r bo 'lib, s h o 'x -sh o 'x kuy chalibdi" kabi badiiy vositalar yordam ida tasvirlangan m an zaralar ju d a ko'p . U la r ustida ishlash o'quvchi nutqini o 'stirish bilan birga ularni fikr yuritishga, m ulohaza qilishga ham o'rgatadi. Ertaklarda o'xshatishlar, jonlantirish va m ubolag'alardan foydala nilgan. O 'quvchilarga ularni izohlab berish, keyinchalik m atn d an to p tirish, qayta hikoyalashda ulardan n u tqlarida foydalanishga o'rgatish zarur. Asar o 'q ib bo'lingach, badiiy til vositalari ustida ishlanadi. C hunki ularning m a’nosi m atndan, asar m azm unidan anglashiladi. Ayniqsa, m asallarda allegoriyani ochishda k o 'ch m a m a’noli so'zlardan k o 'p foy dalaniladi. U lar bolalarga masal m azm unini tushunishga xalal bergani u ch u n ayrim k o 'c h m a m a’noda ishlatilgan so 'z la r asam i o'q ish d an oldin tushuntiriladi. 3 -sin f „O 'q ish kitobi“ d an o 'rin olgan „A yam ajiz" (Q udrat H ikm at) sh e ’rida „B o 'ralar q o r kapalak", „B og 'lar sokin m izg'ishar, M isoli oq kapalak", „M uz oynalar sovuq yeb" m isralarida o'xshatish, jo n la n ti rish; „Saxiy ona tab ia t", „q u ch og 'id a havo s o f ' m isralarida m etafora; „Ayam ajiz izg'iydi, K o'chalard a tutoq ib , Shox-shabbani tortqilar, Y alm og'izdek yutoqib" kabi m isralarda jo n lan tirish va o'xsh atishlar q o'llangan. Bular ustida ishlaganda quyidagicha savol-topshiriqlardan foydalanish m um kin: Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling