K arim a q osim ova
Shoir qom i nimaga o'xshatadi?
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
Ona-tili-oqitish-metodikasi
- Bu sahifa navigatsiya:
- Yurt boshiga ish tushsa, Er yigit hozir “
1. Shoir qom i nimaga o'xshatadi? (oq kapalakka).
2. Ayamajizni nimaga o'xshatadi? (Y alm og'izga). 3. „Muz oynalar sovuq y e b “ misrasini qanday tushunasiz? Oyna sovuq qoiadimi? D arslikning „K um ush qish“ b o 'lim id a „Q ish“ m atni berilgan. U shbu m atnda ham ko 'plab jonlan tirish lar qo'llangan. M asalan, „ham m a yoqda sovuq izg‘irin k eza d i“, „Ingrar og‘riq kabi qari tol, oynalarni bezar qish — gulkor“, „D araxt kurtaklari rohatlanib uxlamoqda“, „hozir u ru g 'lar tin ch uyquda“ kabi. M atn tahlilida „M atnning birinchi qism ini o'qing. U n d a qaysi so 'z o 'z m a ’nosidan boshqa m a ’n oda q o'llang an ?" yoki „M atnning ikkinchi qism ida jonsiz narsalar jonlidek tasvirlangan o 'rin larn i topib o'qing. Boshqa m a ’no d a qo'llang an so'zlarni o 'z m a ’nosida qo'llab gap tuzing. Bu so 'zlar qanday m a’noda q o 'llan gan d a ta ’sirchan bo'ladi?" kabi savol- topshiriqlardan foydalanish m um kin. M aqol jan rid a ham k o 'c h m a m a ’noli so'zlar k o 'p q o'llanadi. Misol uchun „ Yurt boshiga ish tushsa, Er yigit hozir “ m aqolida boshiga so'zi m etafora yo'li bilan m a’nosi ko'ch gan , o'quvchilarga uning m a’nosi qanday usul bilan ko'chganligi aytilm aydi, faqat boshqa m a ’noda qo'llanganligi o ‘z m a ’nosi bilan taqqoslangan holda o'quvchilarga o'rgatiladi. Tarixiy asarlarda h a m ta ’sirchan, tasviriy-bo'yoqdor so 'z la r k o 'p uchraydi. Jum ladan, „B obur va kabutar" asarida hazrat, a ’yonlar, oliy hazrat so'zlari qo'llangan. Asar m atnida qadim iy davr bilan bog'liq q o 'shim chalarning qo'llanilishi ham asarga joziba bag'ishlaydi. M asalan: „K abutar ne deydur?" kabi. M azkur asarda ikkinchi shaxs qo'shim chasi o 'rn id a hu rm at m a’nosidagi uchinchi shaxs qo'shim chasi qo'llangan: „Xatda: Oliy hazrat, qovun ayni pishdi. Kelib q o'l urib bersalar". Shu o 'rindagi „q o 'l urib bersalar" birikmasi ibora hisobla nadi. Iboralar doim k o 'c h m a m a’no ifodalab, nutqning ta ’sirchanligini oshiradi. M atnd an iboralar aniqlangach, m a’nosini izohlashdan tashqari, ularga m a’nodosh yoki qaram a-qarshi m a’noli iboralarni toptirish ham yaxshi sam ara beradi. T opishm oqlarda ham jonlantirish va o'xshatishlar ju d a ko 'p . M asalan, „Ayoz bobo n o w o t sotdi, Olgan edim , qo lim qotdi" topishm og'ida o'xshatish, „C h iq -ch iq " ishlab tolm aydi, tunda uxlab qolm aydi" topish m og 'id a jonlantirish qo'llangan. „C hum oli v a T ip ra tik a n ", „ ja rto s h b a q a " m asallarida ham badiiy til vositalari mavjud. X ususan, ularda „O 'g 'irlik mol aylar jo n sarak ", „Bola k nglin k o 'tara r", „K osang joningga huzur", „Senga qalqon usti-bosh‘\ „Parcha g o 'sh t bo'lib yurar", „Jish T oshbaqa" kabi ibora, birikm a va gapiar uchraydiki, ular ustida ishlashda „B unday m ajorolar qachon va kim lar orasida b o 'lib o'tish i m um kin?", „U larga hayotdan m isollar keltiring“ kabi topshiriqlar berish, ulardagi m a ’noni boshqa- cha yo'sinda bayon ettirish, o ‘zaro taqqoslash, ta ’sirchanligidagi farqni aniqlatish k atta ta ’lim iy aham iyat kasb etadi. M asalan: „Bola k o'nglin k o ‘tara r“ — Bolasiga yaxshi gapiar gapirar, „K osang joningga h u zur“ — Kosang jon in g ni, sog‘lig‘ingni asraydi“ kabi. O 'qish kitoblarida turli janrdagi badiiy asarlar va ilm iy-om m abop m aqolalar berilgan. Istalgan asarning obyektiv m azm uni butun borliq, m avjudot, uning turli tom onlari, dalillar va ularning bir-biriga ta ’siri hisoblanadi. Badiiy asarda hayot obrazlar orqali tasvirlanadi. Shuni ta ’kidlash kerakki, badiiy asar m arkazida inson, uning jam iyat va tabiatga m unosabati turadi. Badiiy asarda borliqni, voqelikni obrazlar vositasida tasvirlash, obyektiv m azm un va subyektiv bahoni aniq m aterialda berish haqidagi qoidalar m etodika u ch u n katta nazariy-am aliy aham iyatga ega. B irinchidan, badiiy asar ustida ishlashni tashkil qilishda obrazlar va m uallifning asarda tasvirlangan voqealarga m unosabati o'qituvchinin g diqqat m arkazida turadi. O 'qu v ch ilar voqelikni obrazlar orqali tasvir- lashning o'ziga xos xususiyatlarini tu shu n a boradilar. Ikkinchidan, h ar qanday badiiy asarda an iq tarixiy davrdagi vo qealar tasvirlanadi. Shuning u ch u n asarda tasvirlangan voqealarga tarixiy yondashilgan taqdirdagina m atn n i to 'g 'ri o 'q ish , qatnashuvchi shaxslarning xatti-harakati sabablarini tushunish, dalillar va voqealarni haqqoniy baholash m um kin. Buni boshlang'ich sinflarga tatbiq etganda, aw alo , bolalarni asarda tasvirlangan davr bilan qisqacha tanishtirish, keyin o 'q u v ch ilard a qatnashuvchi shaxslarning xatti-harakatini ular yashagan davr va ijtim oiy om illarni hisobga olgan holda baholashni o'stirish zarur. U chin chidan , yozuvchining hayoti va qarashlarini o'quv chilam ing yoshlariga mos ravishda tanishtirish m aqsadga muvofiq. T o 'rtin ch id an , badiiy asarni tahlil qilishda o'qu vch ilarn i asarning g'oyaviy yo'nalishini tushunishga o'rgatish m uhim dir, bu asam i to 'g 'ri idrok etish u ch u n , m atn ustida ishlash ko'nikm asini, o 'quvchilam in g dunyoqarashini shakllantirish u c h u n zarur. M uallif badiiy asarda tasvirlangan hayotiy dalillarga, ijtim oiy hodisalarga, jam iyatning u yoki bu tabaqasi vakillariga o 'z m unosabatini ifodalashga harakat qiladi. Y ozuvchining hayotiy m ateriallarga bahosi aniq dalillar asosida yaratilgan badiiy asarning g'oyaviy m ag'zini tashkil etadi. Asarning g'oyaviy y o'nalishi yozuvchining dunyoqarashiga bog'liq. A sarning tar- biyaviy aham iyati, o'quvchiga t a ’sir kuchi uning g'oyaviy yo'nalishiga bog'liq. Badiiy asar ustida ishlashni to 'g 'ri tashkil qilish uchun shakl va m azm un birligi haqidagi qoida ham e’tiborga olinadi. Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling