K arim a q osim ova

III. 
Yangi tushunchani ilgari o'rganilgan tushunchalar tizimiga ki­
ritish tushunchani o'zlashtirish, bilimni nutq tajribasiga tatbiq etishning 
m uhim sharti hisoblanadi. T ushunchalar orasida bog'lanishni vujudga 
keltirish, am alga oshirish o'quvchilam ing o'zb ek tilidan egallaydigan 
bilim lar tizim iga ham da tildan ongli foydalanishiga poydevor bo'ladi. 
T ushu nch alar orasidagi bog'lanishni bilib olish am aliy (gram m atik, 
orfografik, nutqiy) vazifalarni hal qilishda nazariy bilim larni ko'proq 
tatbiq etishga imkon beradi.
T ushunchalar orasidagi bog'lanishni aniqlam ay, ularni bilim lar 
tizim iga kiritm ay turib, o'qu v ch ilar tilni ongli o'zlashtira olmaydilar.
Boshlang'ich sinf o'quvchilari o'zlashtiradigan asosiy bog'lanish 
yo'llari quyidagilar:
1. 
So'zga beriladigan morfologik so 'ro q la r va ularning gram m atik 
belgilari (kim ?, nim a0 so'rog'iga javob b o 'lgan so 'z shaxs va narsani 
bildiradi birlik va ko'plikda qo'llanadi egalik qo'shim chalari bilan 
o'zgaradi, kelishiklar bilan turlanadi; qanday?, qanaqa? so'rog'iga javob 
bo'lgan so'z shaxs va narsaning belgisini bildiradi o'zgarm aydi; n e­
cha?, nechanchi? so'rog'iga javob bo'lgan so 'z shaxs va narsaning soni 
va tartibini bildiradi asosan, o'zgarm aydi; nim a qildi? nim a qilyapti?, 
nim a qiladi? so'rog'iga javob bo'lgan so 'z predm et harakatini bildiradi
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bo'lishli yoki bo'lishsiz shaklda qo'llanadi, shaxs-son qo'shim chalari 
bilan tuslanadi, o'tgan, hozirgi va kelasi zam ondan birini ko'rsatadi).
2. S o'z turknm i — gap bo'lagi bo'ladi (ot gapda ega yoki ikkinchi 
darajali bo'lak, sifat — ikkinchi darajali bo'lak, son — asosan, ikkinchi 
darajali bo'lak, fe’l — kesim vazifasida keladi).
3. Bosh kelishikdagi ot — ega, boshqa kelishiklardagi o tlar — ik­
kinchi darajali b o 'lak bo'ladi.
4. Kishilik olm oshlari fe’llarda shaxsni ifodalaydi (agar fe’l 
men 
yoki 
biz olmoshlari bilan qo'llansa, I shaxs, sen yoki siz olm oshlari 
bilan qo'llansa, II shaxs ifodalanadi).
5. U m um iy o 'zak va o'zakdosh so'zlam ing m a’nosidagi u m u ­
miylik (o'zakning um umiyligi o'zakdosh so'zlam ing m a ’nosidagi 
o'xshashlikka sabab bo'ladi).
6. So'zning leksik m a’nosi va uning m orfemik tarkibi (so'zning 
m orfem ik tarkibi o'zgarsa, k o'p ro q uning leksik m a’nosi o'zgaradi: 
gul — gulchi, guidon, gulla kabi).
IV.