K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

bob. AVTOTRANSPORT KORXONALARIDA SOLIQLAR, MAJBUR1Y AJRATMALAR VA TO‘LOVLARNING HISOBI

1. 
   Avto transport korxonalaridasoliqlarninghisobi
   

Respublikamizning soliq qonunchiligi hujjatlariga muvofiq ko‘ra avtotransport korxonalari o‘zlarining tashkiliy-huquqiy maqomiga ko‘ra, umumdavlat soliqlarini yoki ixchamlashtirilgan yagona soliq to‘lovini to‘lovchilaii hisoblanadilar. Ixchamlashtirilgan yagona soliq rejimidafaoliyat ko‘rsatishi uchun avtotransport korxonalari ularni kichik biznes subyektlariga kiritish mezonlari talablariga mos kelishi lozim. Kichik biznes subyektlariga kiruvchi avtotransport korxonalari umumdavlat soliqlarini todovchilari sifatida ham faoliyat ko‘rsatish huquqiga egadirlar.
Avtotransport korxonalari to‘laydigan barcha soliq to‘lovlari soliq qonunchiligi hujjatlarida keltirilgan tartiblarda hisoblanadi va budjetga o‘tkazib beriladi. Aksariyat soliq todovlari, chunonchi mol-mulk solig‘i, yer solig‘i, suv resurslari uchim soliq, obodonlashtirish va infratuzilmani rivojlantirish soliqlari boshqaxo'jalik yurituvchi subyektlaridagi kabi umumbelgilangan tartiblarda hisob-kitob qilinadi. Avtotransport korxonalari tomonidan todanadigan QQS, foyda solig‘i va yagona soliq todovini hisob-kitob qilish hamda ularni hisobga olish o‘ziga xos ayrim xususiyatlarga ega. Quyida ushbu xususiyatlarga to‘xtalamiz.
QQS hisob-kitobi va hisobi
Avtotransport korxonalari ATV yordamida bajarilgan ish (ko‘rsatilgan xizmat)lar, mulkni ijaragaberish, ularni sotish, bepul berish va boshqa sotish operatsiyalari bo‘yichaQQS todovchi hisoblanadi. 2008-yil 1- yanvardan kuchga kirgan yangi Soliq kodeksiga muvofiq (208-modda) QQSdan shahar yodovchilar transportining xizmatlari (taksidan, shu jumladan yo‘na!ishli taksidan tashqari), shuningdek temir yod va umumiy foydalanishdagi avtomobil transportida (taksidan, shu jumladan yodialishli taksidan tashqari) shahar atrofidagi yo'nalishlarda yodovchilar tashish xizmatlari ozodqilingan. Bunda shahar yodovchilar transportining xizmatlari jumlasiga yodovchilar tashish bo‘yicha avtomobil va elektr transporti bilan shahar doirasida muayyan yo‘nalishlar bo‘yicha qatnov jadvaliga binoan ko‘rsatiladigan xizmatlar kiradi. Soliq kodeksi ushbu moddasida belgilangan qoidalar umumiy foydalanishdagi shahar yodovchilar tashish
transporti yoki temir yo‘l va avtomobil transportidaxodimlami ishdan va (yoki) ishga tashish bo‘yicha xizmatlarga, yuridik va j ismoniy shaxslar buyurtmalari asosida shahar atrofida tadbirlar o‘tkazish uchun tashish bo‘yicha xizmatlarga nisbatan ham tatbiq etiladi. Bundantashqari, Soliq kodeksining 216-moddasiga muvofiq xalqaro yo‘nalishdatashishlar bo‘yichako‘rsatiladigaii quyidagi xizmatlami realizasiyaqilish aylanmasiga nol darajali stavka bo‘yicha qo‘shilgan qiymat solig‘i solinadi: .

• 
  tranzit yuklami 0‘zbekiston Respublikasi hududi bo‘ylab tashish. Tranzit yuklami tashish jumlasiga yukning tranzitini amalga oshirish uchun chet ellik shaxslar bilanto‘g‘ridan-to‘g‘ri tuzilgan shartnomalar yoki xalqaro (idoralamro) transport bitimlari hamda bojxona organlarining mazkur tranzit yuklar haqiqatda olib kirilganligi va olib chiqilganligi to‘g‘risida belgilari mavjud bo'lgan taqdirda, 0‘zbekiston Respublikasi hududi orqali chet el tranzit yuklarini tashish va ularga xizmat ko‘rsatishga doir xizmatlar kiradi;
  
• 
  yodovchilar, bagajlar va pochtani xalqaro yo‘nalishda tashish. Agar jo‘natish punkti yoki tayin etilgan punkt 0‘zbekiston Respublikasi hududidan tashqaridajoylashgan bo‘lsa, tashishlar yagona xalqaro tashish hujjatlari asosida rasmiylashtirilgan taqdirda, xalqaro yo‘nalishlarda tashish hisoblanadi.
  

Avtotransport korxonalarida bajarilgan ish (ko‘rsatilgan xizmat)larga to‘g‘ri keladigan QQS summasi belgilangan stavka (20 foiz) bo‘yicha ikkita usulda quyidagi formulalar asosida aniqlanadi:

1. 
   -usul. SoliqqatortiladiganaylanmaQQSsiz belgilanganda:
   

Sqqs = Say x S / 100 (1)
bunda: Sqqs - buyurtmachilardan undiriladigan soliq summasi;
Say - soliqqa tortiladigan aylanma;
S - qo‘shilgan qiymat solig‘i stavkasi.

2. 
   -usul. Soliqqa tortiladigan aylanmada QQS ham hisobga olinganda: Sqqs = Tq x S / (S + 100) (2)
   

bunda: Tq - qo‘shilgan qiymat solig‘i ham hisobga olingan avtotransport xizmatlari qiymati.
Misol: Buyurtmachiga ATV yordamida yuk tashish bo ‘yicha bajarilgan ishlarning qiymati QQS bilan birgalikda schot-faktura bo ‘yicha 600 ming so ‘m, deylik.
Ushbu misol bo‘yicha sotishdan olingan QQS summasi (2)-formulaga asosantopiladivau lOOming so‘mni (600 * 20%/ 120%)tashkil etadi.
Bu holda bajarilgan ishning QQSsiz sotish qiymati 500 ming so'mdan (600-100) iboratbodadi.
Avtotransport korxonalarida bajarilgan ish (ko‘rsatilgan xizmatjlarga to‘g‘ri keluvchi QQS summasi QQSsiz sotish qiymatidan(l)-formula bo‘yicha hisoblanganda ham 100 ming so‘mni (500 * 20% /100%) tashkil etadi.
Avtotransport korxonalarida naqdsizpulga bajarilgan ish (ko‘rsatilgan xizmatjlarga to‘g‘ri keladigan QQS summasi buyurtmachilargataqdim etilgan schot-fakturalarda alohida ustunchadako‘rsatiladi. QQS summasi buyurtmachilardan olinadigan schotlamingjami summasigakiritiladi. Hisoblangan QQS summasiga schot-fakturalar asosida quyidagicha yozuv qilinadi:
Debet 4010 «Olinadigan schotlar»;
Kredit 6410 «Budjetga to‘ lovlar bo‘yicha qarz».
Naqd pulga ko‘rsatilgan avtotransport xizmatlariga to‘g‘ri keluvchi QQS summasi buyurtmachidan kassagakirim qilinganjami tushum tarkibida o‘z aksini topadi va unga quyidagicha yozuv qilinadi:
Debet 5010 «Kassadagi milliy valutadagi pul mablagdari»;
Kredit 6410 «Budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarz».
Avtotransport korxonalarida budjetga todanadigan QQS summasi bajarilgan ish (ko‘rsatilgan xizmatjlarga to‘g‘ri keluvchi QQS summasidan ta’minotchilarga tovar-moddiy resurslar va ko‘rsati lgan xizmatlar uchun ma’lumotnomalar hamda schot-fakturalar asosida todangan QQS summasini ayirish yo‘li bilan topiladi. Bundan, yuqorida ta’kidlanganidek, faqat QQSdan ozod etilgan shahar yodovchilar transportining xizmatlari (taksidan, shujumladanyo‘nalishli taksidantashqari), shuningdektemir yo‘l va umumiy foydalanishdagi avtomobil transportida (taksidan, shu jumladan yo‘nalishli taksidan tashqari) shahar atrofidagi yo‘nalishlarda yodovchilar tashish xizmatlari mustasno. Ushbu xizmat turlari QQSdan ozod etilganligj tufayli ularga to‘g‘ri keluvchi ta’minotchilarga tovar-moddiy boyliklar va ko‘rsatilgan xizmatlar uchun toMangan QQS summasi kamaytirishga olib borilmasdan, balki bajarilgan ish (ko‘rsatilgan xizmatjlar tannarxiga kiritiladi.
Soliq kodeksiga muvofiq (221 -modda) avtotransport korxonalarida kamaytirishga olib boriladigan QQS summasi to' lovchining tanloviga binoan alohida-alohida yoki mutanosib usulda aniqlanadi. Belgilangan tartibga ko‘ra kamaytirishgaolib boriladigan QQS summasini aniqlashning tanlangan usuli kalendar yil mobaynida o'zgartirilishi mumkin emas.