K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

Qat Чу belgilangan sotish baholarida.

Erkin sotish baholarida.

Qat’i belgilangan sotish baholari davlat organi tomonidan madum ijtimoiy ahamiyatga rnolik tovarlar uchun belgilanadi, masalan, un, non, non mahsulotlari, o‘simlik yogd, shakar, dori-daimonlamingayrim turlari, benzin, avtomobillar va shu kabilar uchun.
Erkin sotish baholari davlat organi tomonidan baholari belgilanmaydigan boshqa tovarlar uchun qodlaniladi, masalan, ust-bosh kiyimlari, poyafzal, konfetlar, qandolat va shu kabilar.
Ulgurji savdo korxonalaridan odaroq chakana savdo korxonalarida tovarlar faqat sotish baholarida hisobga olinadi. Ushbu sotish baholari o‘z ichiga tovarlami sotib olish qiymati (tannarxi) va savdo ustamalarini
oladi. Tovarlaming sotib olish qiymati chakana savdo korxonalarida xuddi ulgurji savdo korxonalaridagidek tartibda guvohlik beruvchi hujjatlar asosidahisob-kitob qilinadi. Savdo korxonasining marketing bo‘limi kelib tushgan tovarlar bo‘yicha sotish baholarini qayd etish kitobini yuritadi. Ushbu kitob quyidagi shaklda yuritiladi:


Tovarlarning chakana baholarini qayd etish recstri

JV®	Tovarning iiomi	Sotib olish bahosi	Savilo ustamasi		Tovarning sotish bahosi	Yangi baho	Kiritish sanasi	Vangi savdo usta masi summasi
			Foiz	Summ a
1	2	3	4	5	6	7	N	9
1	Ko'k clioy, № 95	1200	10	120	1320	1400	1.03 2009	200

Chakana savdo korxonalari kelib tushgan tovarlar bo‘yicha keyingi davrlarda ulaming chakana sotish baholarini talab va taklifga muvofiq oshirishlari hamdapasaytirishlari ham mumkin. Bunday hollardayuqoridagi chakana sotish baholarini qayd etish kitobida qayta baholangan chakana narxlar to‘g‘risidagi yozuvlar 7-9 -ustunchalarda ko‘rsatiladi.
Savdo ustamalari chakana savdo korxonalari foyda olishlarining asosiy manbai hisoblanadi. Tovarlar bo‘yicha turli savdo ustamalari qoTlanilishi sababli sotilgan tovarlarga to‘g‘ri keladigan savdo ustamasi summasi ulaming o‘rtacha foizi asosida topiladi.
Chakana savdo korxonalarida ulguij i savdo korxonalari dan farqli o‘ laroq har kuni aynan qanday tovami va qancha miqdorda sotilganligini bilish qiyin, ya’ni kassaga kirim qilingan savdo pulini chakana savdo shoxobchasida saqlanayotgan uyoki butovargategishli ekanligini aniqlab bodmaydi. Bunga sabab shundaki har bir tovaming sotilishi chakana savdo shoxobchalarida bevosita hujjat bilan rasmiylashtirilmaydi. Shuning uchun chakana savdo korxonalarida tovarlar hisobining davriy tizimi qodlaniladi. Ushbu tizimga muvofiq oldingi va keyingi inventarizatsiya maTumotlari, shuningdek tovarlaming kirimiga oid ma’lumotlar asosida haqiqatda sotilgan tovarlaming miqdori aniqlanadi vatopilgan summa chakana tovar aylanmasi hisoblanadi. Davriy tizimga asosan sotilgan tovarlar summasi quyidagicha topiladi:

Hisobot		Hisobot		H isobot
davri		davrida		davri		Sotilgan
boshiga tovarlar	□	kirim qilingan	□	oxiriga tovarlar	Q	tovarlar summasi
summasi		tovarlar		qoldig'i
		summasi

Ushbu tartibda aniqlangan sotish hajmini kassaga kirim qilingan pul mablag‘lari summasi bilan taqqoslash moddiyjavobgar shaxs tomonidan savdo puliningyashirilganligi yoki yasliirilmaganligini aniqlash imkonini bemdi.

Chakana savdoning ulgurji savdodan farqli jihatlaridan yana biri shundaki, davriy tizimni qodlanilishi chakana savdo korxonalarida har bir tovarharakatini sonjihatdan hisobga olish imkonini bermaydi. Shuning uchun chakana savdo korxonalarida ulguiji savdo korxonalaridan o‘laroq tovarlaming qiymat jihatdan hisobi olib boriladi. Tovarlaming haqiqiy qoldig‘i son jihatdan faqatgina inventarizatsiya o‘tkazilganda aniqlanadi va inventarizatsiya ro‘yxatida aks ettiriladi.
Chakana savdo korxonalarida tovarlaming bevosita iste’molchilar tomonidan qo‘ldan qo‘lga olish, o‘lchab ko'rish, baholash, sinab ko‘rish va boshqa shu kabi holatlari ko‘p bo‘ladi. Bu o‘z navbatida chakana savdo korxonalarida ulgurji savdo korxonalaridan oMaroq tovarlaming sinish, to‘kilish, buzilish va shu kabi sabablarga ko‘ra kamayish ehtimolini katta qilib qo‘yadi. Shuning uchun chakana savdo korxonalarida tovarlaming tabiiy kamayish me’yori ulguiji savdo korxonalaridan o‘laroq balandroq bo‘ladi.
Chakana savdo korxonalariga tovarlar bilan kelgan aylanma idishlar (masalan, butilkalar, xaltalar, karton yashiklar va boshqalarjni yig‘ish va ta’minotchilarga topshirish vazifasi ham yuklanadi. Bu, o‘z navbatida, chakana savdo korxonalarida idishlar harakati hisobining to‘g‘ri tashkil qilishni, ular bo‘yichahisob-kitoblami o‘z vaqtida olib borishni taqozo etadi.
Chakana savdo korxonalari o‘zlari sotib olgan tovarlami sotishdan tashqari konsignasion hamda komission tovarlami sotib berish bo‘yicha vositachilik xizmatlarini ham ko‘rsatishlari mumkin. Sotib berish uchun olingan konsignasion va komission tovarlar chakana savdo korxonalarining balansiga kiritilmaydi. Bunday tovarlar balansdan tashqari 004 «Komissiyagaqabul qilingan tovarlar» schotida hisobgaolinadi.

2. 
   Chakana savdo korxonalariga tovar operatsiyalarini hujjatlashtirish