K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

Yalpi daromad so!ig‘i hlsob-kitobining xususiyatlari va uning hisobi
Yuqoridata’kidlanganidek, ulgurji savdo korxonalari uyushmasitizimiga kiruvchi rcspublika ixtisoslashtirilgan ulgurj i baza-kontoralaii va ulaming hududiy (viloyat, viloyatlararo va tumanlararo) bazalari uchun 0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining2006-yil 8-iyundagi “Ixtisoslashtirilgan ulgurji baza-kontoralami soliqqatortishtartibini takomillashtirishto‘g‘risida” PQ-374-sonqarorigaasosan 2009-yilning 1 -iyuligachayalpi daromad solig‘ ini to‘ lash tartibi saqlab qolingan.
Ushbu soliq to‘lovining yagona soliq toMovidan farqli jihatlariga quyidagilarkiradi.
Birinchidan, soliq bazasi elementi hisoblangan sotishdan olingan daromad deganda sof tushum emas, balki tovarlaming sotish va sotib olish baholaridagi qiymatlari o‘rtasidagi farq tushuniladi. Soliq bazasiga kimvchi boshqaelementlartarkibida farq mavjud bo‘lmaydi;
Ikkinchidan, yalpi daromad solig‘i davlat tomonidan belgilangan alohida stavka bo‘yicha undiriladi;
Uchinchidan, yalpi daromad solig‘i summasi sotilgan tovarlar tannarxi summasigabevositabog‘liq bo‘lganligi sababli ushbu ko‘rsatkichni aniq
hisob-kitob qilishga talab katta bo^; ladi.
Yalpi daromad solig‘i summasi yil boshidan boshlab o‘sish tartibida hisob-kitob qilinadi. Jami hisoblangan soliq summasi va oldingi hisob- kitob summasi o‘rtasidagi farq oxirgi hisobot davriga(chorakka) to‘g‘ri keladigan soliq summasini bildiradi. Ushbu summaga buxgalteriyada quyidagi yozuv beriladi:
Debet 9810 «Daromad (foyda)dan soliqlar bo‘yicha xarajatlar»;
Kredit 6410 “Budjetga todovlar bo‘yicha qarzlar”.
Yalpi daromad solig‘ining Budjetgao‘tkazib berilishiga buxgalteriyada quyidagicha yozuv beriladi:
Debet 6410 “Budjetga todovlar bo‘yicha qarzlar”;
Kredit 5110 «Hisob-kitob schoti».

2. 
   Savdo korxonalarida majburiy ajratmalar va ushlanmalaming hisobi
   

Yagona soliq todovini todovchi savdo korxonalari davlatning maqsadli fondlari (pensiya fondi, yo‘l fondi, maktab ta’limini rivojlantirish fondijga majburiy ajratmalami qilmaydilar. Yalpi daromad solig‘ini todovchi ulgurji savdo korxonalari uyushmasi tizimiga kiruvchi respublika ixtisoslashtirilgan ulguiji baza-kontoralari va ulaming hududiy bazalari esa ushbu majburiy ajratmalami todovchilari bodibhisoblanadi. 2009-yil 1-yanvardan boshlab ulgurji savdo korxonalari uyushmasi tizimiga kiruvchi respublika ixtisoslashtirilgan ulgurji baza-kontoralari va ulaming hududiy bazalari davlatning maqsadli fondlarining har biriga majburiy ajratmalami sof tovar aylanmasidan 1 foiz miqdorida todaydilar. Barcha savdo korxonalari, ulaming qaysi soliq todovini todovchilari bodishlaridan qat’i nazar, xodimlarga hisoblangan ish haqi ko‘rinishidagi barcha daromadlardan (imtiyozlardan tashqari) belgilangan foiz miqdorida pensiya fondiga ajratmani, shuningdek undan belgilangan foiz miqdorida ushlanmani amalga oshirishlari lozim. Bundan tashqari, barcha savdo korxonalari o‘z maqsadlarida sotib olgan avtomobillar uchun ulaming sotib olish qiymatidan belgilangan stavkada yod fondiga todovlami amalga oshiradilar.
Savdo korxonalarida boshqa korxonalar singari davlatning maqsadli fondlariga ajratmalar tasdiqlangan shakllarda hisob-kitob qilinadi va ushbu hisob-kitoblar asosida hisoblangan ajratmalar summasiga quyidagi yozuv qilinadi:
Debet 9430 «Boshqa operasion xarajatlar»;
Kredit 6520 «Davlatning maqsadli fondlariga todovlar».
Xodimlarga hisoblangan ish haqi ko‘rinishidagi barcha daromadlardan (imtiyozlardan tashqari) belgilangan foiz miqdorida pensiya fondiga aj ratmaga quyidagi yozuv qilinadi:
Debet 9400 «Davr xarajatlarini hisobga oluvchi schotlar»;
Kredit 6520 «Davlatningmaqsadli fondlariga todovlar».
Xodimlarga hisoblangan ish haqi ko‘rinishidagi barcha daromadlardan (imtiyozlardan tashqari) belgilangan foiz miqdorida ushlanma summasiga:
Debet 6710 «Ish haqi bo‘yicha xodimlar bilan hisob-kitoblar»;
Kredit 6520 «Davlatning maqsadli fondlariga todovlar».
0‘z maqsadlarida sotib olgan avtomobillar uchnn ulaming sotib olish qiymatidan belgilangan stavkadayo‘lfondigato‘lovlarushbuavtomobillaming boshlang' ich qiymatiga kirtiladi va unga quyidagichayozuv qilinadi:
Debet 0160 «Transport vositalari»;
Kredit 6520 «Davlatning maqsadli fondlariga todovlar».
Majburiy ajratmalar, ushlanmalar va todovlaming davlatning maqsadli fondlariga o‘tkazib berilishigaquyidagichayozuv qilinadi: